روش بارش فکری چیست؟

بیش از این که بارش فکری یا طوفان فکری (Brainstorming) را زیر ذربین قرار دهیم، باید بگوییم: «ایده‌پردازی مهمترین بخش از یک فرآیند بزرگ برای گسترش و ایجاد خلاقیت در کسب و کار است.» اما چطور می‌توان این مهم را به رویکرد مؤثر، کاربردی و عملی تبدیل کرد؟ ما در مقاله دیگری از بلاگ ذهن درباره بارش فکری و چگونگی پیروی از یک فرآیند مؤثر و خلاقانه برای ارائه ایده‌ها و حل مسئله می‌پردازیم.

روش بارش فکری یا هم اندیشی چیست؟

اول، بیایید یک تعریف جامع ارائه دهیم. به زبان ساده «بارش فکری، طوفان فکری یا هم اندیشی روشی برای الهام بخشیدن به حل خلاقانه مسائل با تشویق اعضای گروه به ارائه ایده‌ها است و از انتقاد یا قضاوت جلوگیری می‌کند.» طوفان فکری در اشکال مختلف، به ابزاری استاندارد برای حل مسئله تبدیل شده است.

در حالی که افراد در تجارت خود به احتمال زیاد اصطلاح بارش فکری را به کار می‌برند، اما این فرآیند در طیف وسیعی از تنظیمات، از دانشگاه‌ها گرفته تا حتی هنرهای نمایشی (سینما و تئاتر)، مورد استفاده قرار گرفته می‌گیرد. بارش فکری را می‌توان توسط یک گروه بزرگ، یک گروه کوچک یا حتی یک فرد انجام داد. از این نظر محدودیتی در نوع مسئله وجود ندارد.

انواع بارش فکری

• ذهن نویسی
• ایده‌پردازی سریع
• طوفان طراحی
• روش تصویرگری
• طوفان فکری آنلاین
• تکنیک پلکانی
• نقشه ذهنی
• بارش ستاره‌ای
• تغییر منظره

تاریخچه بارش فکری

در حالی که این اصطلاح نسبتاً جدید است، اما بارش فکری به قدمت خلاقیت انسان باز می‌گردد. ایده استفاده از این مفهوم برای تجارت، توسط الکس آزبورن در سال ۱۹۴۱ توسعه یافت. او که یک مدیر تبلیغات بود به اهمیت خلاقیت برای موفقیت پی بُرد. او در کتابش در سال ۱۹۵۲ نوشت: «نه تنها در تجارت بلکه در هر حوزه دیگر، کیفیت رهبری به قدرت خلاقیت بستگی دارد.»

آزبورن معتقد بود که خلاقیت اغلب در دنیای تجارت دستکم گرفته می‌شود، زیرا ایده پردازی کمتر از تعداد انگشتان یک دست ایجاد می‌شود و افرادی که درگیر فرآیند خلاقیت هستند، خیلی زود انتقاد و قضاوت در مورد ایده‌های نو را انجام می‌دهند.

از دیدگاه آزبورن، هدف از بارش فکری صرفاً تولید ایده نیست، بلکه لحظه‌ای است که ذهن داور (انتقادگر) از تخیل جدا می‌شود و تخیل مجاز است که مرزها را بشکند!

وی همچنین معتقد بود که همه توانایی ارائه خلاقیت و یادگیری مهارت‌های آن را دارند. بنابراین، چهار قانون ایده ذهنی آزبورن برای غلبه بر محدودیت‌ها و افزایش توانایی‌های خلاقانه کارمندان طراحی شده‌اند، آن‌ها عبارتند از:

• انتقادی از ایده‌ها نداشته باشید.
• به دنبال تعداد زیادی ایده باشید.
• از ایده‌های یکدیگر استفاده کنید.
• ایده‌های متفاوت و اغراق آمیز را تشویق کنید.

روش بارش فکری چگونه انجام می‌شود؟

بارش فکری خود یک فرآیند کاملاً ساده است، اما برای دستیابی به نتایج مطلوب، به تسهیل ماهرانه و برنامه‌ریزی دقیق نیاز دارید. البته افراد می‌توانند در هر زمان و در هر مکانی طوفان مغزی را ایجاد کنند. با این حال، برای گروه‌ها، انواع مختلف بارش فکری وجود دارند که باید به شکل زیر انجام شوند:

 مرحله ۱- جلسه بارش فکری خود را برنامه‌ریزی کنید

تمرکز جلسه بارش فکری خود را با فرمول‌بندی سوالات مستقیم، روشن کنید. به عنوان مثال، چگونه خدمات مشتری را بهبود ببخشیم؟ گروه مناسب را برای ایده پردازی انتخاب کنید. این گروه ممکن است بزرگ یا کوچک باشد، اما باید شامل افرادی باشد که در طولانی مدت در اجرای تغییر یا پروژه جدید نقش دارند.

زمان و مکان مناسب را برای ایده پردازی انتخاب کنید. در برخی موارد، جلسات طوفان مغزی به منظور جلوگیری از درگیری‌های مربوط به کار، در خارج از محیط کار برگزار می‌شوند. بارش فکری ممکن است در طی یک روز کاری یا در آخر هفته یا عصر انجام شود.

یک مجری ماهر را انتخاب کنید که توانایی فرمول بندی سوالات، مدیریت شخصیت‌ها، ضبط ایده‌ها، پشتیبانی از روند ارزیابی و ایجاد یک برنامه عملی و مناسب با ورود گروه را داشته باشد. روش‌های بارش فکری را برنامه‌ریزی کنید تا بتواند برنامه مشخصی را پیش از موعد در اختیار گروه قرار دهد. برنامه‌ها باید شامل وعده‌های غذایی، حمل و نقل و سایر موارد مهم باشند.

مرحله ۲- یک فرآیند بارش فکری را انتخاب کنید

طوفان فکری می‌تواند یک مسئله ساده باشد، پرسیدن سوال، جمع آوری پاسخ و سپس ارزیابی آن‌ها. در بعضی موارد، این امر منجر به انتخاب مناسب راه‌حل‌های ممکن و کافی می‌شود. هرچند اغلب تشویق خلاقانه‌تری لازم است.

بنابراین، براساس دانش اعضای گروه و پویایی افراد، مجری و برنامه‌ریز می‌تواند یکی از روش‌های مختلف بارش فکری به شرح زیر را انتخاب کند:

افکارنویسی (Brain writing)

این روند ایده پردازی به اعضای گروه این امکان را می‌دهد که بدون اینکه از شما بخواهند بلند شوند، درمورد ایده‌های یکدیگر بنویسند، آن‌ها را به اشتراک بگذارند و درباره آن‌ها نظر دهند. هنگامی که افراد خاصی احتمالاً بر گروه مسلط می‌شوند، این روش می‌تواند مفید باشد.

بارش فکری با نقش‌آفرینی (Role Storming)

فرآیندی بسیار خلاقانه است که اعضای گروه بر اساس نقش‌هایی که انتخاب می‌کنند یا به آن‌ها اختصاص داده می‌شود، به شکلی بداهه آن‌ها را بازی می‌کنند. این نقش‌ها می‌توانند از واقع گرایانه (به عنوان مثال مشتری عصبانی) تا فوق العاده (سوپرمن) باشند.

طوفان فکری معکوس (Reverse Brainstorming)

این رویکرد بارش فکری از اعضای گروه می‌خواهد که ایده‌هایی را دقیقاً برعکس آنچه که پیشنهاد می‌شود، ارائه دهند. به عنوان مثال، مجری ممکن است به جای سؤال چگونه می‌توانیم کاربران بیشتری را برای برنامه خود جذب کنیم؟ بپرسد که چگونه می‌توان اطمینان حاصل کرد که تعداد افراد کمتری از برنامه ما استفاده می‌کنند؟ این روش برای موقعیت‌هایی که به نظر می‌رسند خلاقیت در حال خشک شدن است مفید می‌باشد و اغلب می‌تواند به پاسخ‌های خنده‌دار اما معنی‌داری منجر شود که منجر به راه‌حل‌های مفیدی نیز خواهد شد.

بارش فکری نوبتی رابین (Round Robin Brainstorming)

در این شکل از طوفان فکری افراد نوبتی در بحث شرکت می‌کنند. هر فردی نخست باید در نوبت خود یک ایده ناب را بیان کند، سپس تا زمان بیان ایدۀ بعدی و انتقاد از هر ایده، باید صبر کند تا همۀ اعضای گروه اید خود را بیان کنند. این روش دو مزیت عمده دارد، یکی اینکه افراد خجالتی را وارد بحث می‌کند و هم از غالب شدن یک فرد پُرحرف بر بحث جلوگیری می‌کند.

[su_box title=”همچنین بخوانید: ” style=”bubbles“ box_color=”#a631a8″ radius=”20″]

[su_animate type=”shake” duration=”0.5″] تکنیک طوفان فکری مکتوب ؛ روشی گروهی برای بیدار کردن ایده‌ها و خلاقیت [/su_animate]

[/su_box]

مرحله ۳- قوانین خود برای طوفان فکری را تنظیم کنید

روش بارش فکری معمولاً با معرفی کلی روند، قوانین اساسی، برنامه و هرگونه جزئیات مهم آغاز می‌شود. بسیاری از مجریان، قوانینی را در رابطه با استفاده از تلفن‌های همراه و یا لپ‌تاپ در طی فرآیند ایده‌پردازی تنظیم می‌کنند. بیشتر مجریان جلسه را برای شکسن یخ دیگران! شروع می‌کنند که لحن را تعیین می‌کند و رابطه بین طوفان مغزی را روشن می‌کند.

مرحله ۴- فرآیند بارش فکری را پیاده‌سازی کنید

طوفان فکری یک فرآیند تسهیل‌گر است. اگر تسهیل کننده باشید، پس از آن شما قادر خواهید بود که گروه را هدایت می‌کنید. قوانین طوفان مغزی (بدون انتقاد، بدون قضاوت) برای اجرای آن‌ها مهم هستند تا همه احساس راحتی کنند. همچنین، مطمئن شوید که همه ایده‌ها روی تابلوی سفید یا نمودار نوشته شده‌اند. در صورت لزوم، شما ممکن است اشکال دیگری از طوفان فکری را برای محدود کردن یا تشویق مشارکت در گروه خود، ایجاد جرقه خلاقیت یا مدیریت مسائل دیگر اجرا کنید.

مرحله ۵- به فرآیند ایده پردازی خاتمه دهید

هنگامی ‌که احساس کردید ایده‌های کافی تولید شده‌اند، وقت آن لست که ایده‌ها را ارزیابی کنید تا مفیدترین آن‌ها تعیین شوند. به عنوان مجری، ممکن است اعضای گروه را برای نوشتن یادداشت روی نمودار برای اظهارنظر در مورد ایده‌ها انتخاب کنید یا به راحتی می‌توانید مکالمه با تیم خود را تسهیل ببخشید.

پس از اینکه گروه چند ایده برای کاوش انتخاب کرد، با تیم خود برای ایجاد گروه‌های وظیفه محور کار کنید، تا این ایده‌ها را بیشتر در یک جدول زمانی بررسی نمایید. به عنوان مثال، ایده‌ای در رابطه با پیشرفت فنآوری ممکن است به گروهی اختصاص یابد که شامل یک متخصص فنآوری اطلاعات و فردی است که به طور روزانه از نرم‌افزارهای IT استفاده می‌کند. نتیجه یک جدول زمانی واضح و قابل اجرا برای اجرای ایده‌های جدید شما است و حتماً یک تاریخ برای یک جلسه پیگیری تعیین کنید.

نمودار بارش فکری

برای آنکه بارش فکری خوب پیش برود و ایده‌ها از یکدیگر الهام بگیرند، می‌توانید افکار تولید شده را به شکل بصری به اعضا نشان دهید. تصویرسازی کمک می‌کند ایده‌ها به شکل بهتری در ذهن جاگیر شوند و این مسئله خود به تولید بیشتر و بهتر ایده‌ها منجر خواهد شد.

شما می‌توانید برای هر جلسه بارش فکری، نسبت به نوع تکنیکی که قرار است انجام دهید، از نمودار متفاوتی استفاده کنید.

این نمودارها می‌توانند روند حذف و یا شاخه زدن ایده‌ها را نشان دهند تا درنهایت به بهترین ایده‌ها برسید. درضمن می‌توانید روند تولید شدن ایده‌‌ها را هم به خوبی مشاهده کنید. مدل‌های زیر، چند نمونه از نمودارهای بارش فکری هستند:

چرا روش بارش فکری خیلی خوب عمل می‌کند؟

طبق بنیاد آموزش خلاق آزبورن، راز موفق بودن روش طوفان فکری «جدا شدن تفکر انتقادی از تفکر خلاق است.» این بدین معنا است که گزینه‌های زیادی قبل از اینکه آن‌ها را ارزیابی کنید، وجود دارند. نتیجه بارش فکری، ایده‌هایی است که نه تنها کاربردی هستند، بلکه واقعاً نوآورانه می‌باشند. این‌ها ایده‌هایی هستند که احتمالاً کمک می‌کنند تا سازمانی از تفکر تجارت معمول به خارج از چارچوب تغییر مسیر دهد.

طبق نظریه طوفان مغزی، همه افراد خلاق هستند و این خلاقیت را می‌توان افزایش و مهار کرد. این بدان معنا است که بارش فکری ممکن است منجر به ایده‌های غیر خلاق شود، مانند افرادی که در مشاغلی مانند امور مالی، سازمان‌های اداری یا قاچاق هستند که هرگز از آن‌ها خواسته نشده است تا در روند ایده پردازی مشارکت کنند.

بنابراین، نتیجه به احتمال زیاد شامل ایده‌هایی است که طیف وسیعی از دیدگاه‌ها و فرآیندهای فکری را در نظر می‌گیرند. این بدان معنا است که نتایج یک جلسه طوفان فکری خوب، ممکن است بسیار ابتکاری و ساختارشکن باشد!

چرا بارش فکری فقط بخشی از یک فرآیند بزرگ‌تر است؟

طوفان فکری راهی عالی برای تولید ایده‌های منحصر به فرد و خلاقانه است، اما مسلماً ایده‌پردازی به تنهایی نتیجه‌ای نخواهد داشت! بنابراین، بارش فکری جدا از ارزیابی است و ارزیابی جدا از اجرا می‌باشد. اجرای فقط در صورت پذیرش و تأمین اعتبار در مرحله اقدام امکان‌پذیر است.

از این فرآیند، ممکن است طیف وسیعی از ایده‌ها به دست آید که پتانسیل تغییر یک کسب و کار را برای بهتر شدن دارند. با این وجود، هنگامی که روند طوفان مغزی به پایان می‌رسد، ارزیابی و پیاده‌سازی ایده‌ها کلید موفقیت خواهد بود.

مثالی از روش بارش فکری

فرض کنید که مدیر تیم طراحی یک موسسه هستید. به علت پاندمی کرونا، همه جلسات به‌صورت دورکاری تشکیل می‌شود و قرار است که با اعضای تیم درباره روش افزایش بازدید سایت و طراحی جدید آن مشورت کنید.

اگر بخواهید با روش بارش فکری کار را پیش ببرید، باید مراحل زیر را دنبال کنید:

شرح دقیق مسئله و اعلام آن به اعضای تیم: چطور می‌توانیم مشکل بازدید پایین سایت را حل کنیم؟

این سوال را به همراه زمان دقیق جلسه آنلاین برای اعضا ایمیل کنید و از آن‌ها بخواهید که قبل از جلسه به موضوع فکر کنند. اگر تیم شما چندان بزرگ نیست، از دیگر اعضا که با تیم طراحی در ارتباط هستند هم بخواهید که در جلسه شرکت کنند. کپی رایتر، اعضای تیم دیجیتال مارکتینگ و طراح محصول می‌توانند از دیگر کسانی باشند که در جلسه حضور دارند.

جلسه را در محیطی آرام و به دور از دفتر کار شکل دهید. سعی کنید از نرم افزاری برای جلسه استفاده کنید که استفاده از آن برای همه اعضا راحت باشد. مطمئن شوید که همه شرکت کنندگان از لحاظ روانی در وضعیت مناسبی هستند و مشکل خاصی ندارند.

مشکل را در جلسه مطرح کنید و به همه فرصت دهید که در ده دقیقه همه طرح‌های پیشنهادی خود را ارائه کنند. سعی کنید در کنار جلسه از ابزارهای نقشه ذهنی یا هر ابزاری که توانایی توضیح بصری راه‌حل را افزایش دهد هم استفاده کنید تا همگی اعضا بتوانند طرح خود را به خوبی توضیح دهند.

ایده‌ها را جمع و دسته‌بندی کنید. از اعضا بخواهید که نظراتشان را درباره هر ایده بیان کنند. تلاش کنید تا مشارکت را افزایش دهید و مطمئن شوید که همه اعضا در جلسه مشارکت فعال دارند.

پس از بحث درباره ایده، نوبت به امتیازدهی می‌رسد. درنهایت به بهترین ایده‌ها امتیاز دهید و با جمع‌بندی و نتیجه‌گیری، جلسه را به‌پایان برسانید.

قوانین بارش فکری

• قضاوت کردن ایده‌ها را به تعویق بیندازید. در اتمسفر خلاق، هیچ‌کس دیگری را قضاوت نمی‌کند؛ بلکه اعضا اجازه می‌دهند ایده‌ها جریان پیدا کنند تا باقی افراد بتوانند ایده‌های عالی بسازند.
• ایده‌های خارج از چارچوب را تشویق کنید و به آن‌ها بها بدهید.
• از فکر یکدیگر استفاده کنید و از آن‌ها الهام بگیرید. این کار کمک می‌کند تا ایده‌های نو بسازید.
• روی موضوع متمرکز بمانید و از هدف دور نشوید.
• حرف یکدیگر را قطع نکنید و تلاش کنید تا در یک زمان خاص، فقط یک مکالمه جریان پیدا کند.
• بصری باشید؛ از نشانگرهای رنگی استفاده کنید. افکارتان را روی تخته یا دیوار بچسبانید تا بقیه آن را ببینند و تجسم کنند.
• از کمیت‌ها استفاده کنید. برای هر جلسه هدفی درنظر بگیرید و به آن متعهد بمانید. مثلا سعی کنید برای جلسه ۶۰دقیقه‌ای ۱۰۰ ایده بیافرینید.

معرفی کتاب

اگر دوست دارید در مورد بارش فکری منابع بیشتری برای مطالعه دراختیار داشته باشید و در این مورد بیشتر بخوانید، می‌توانید کتاب ایده‌های عجیب ولی کارساز نوشته رابرت ال ساتون را مطاله کنید. این کتاب به شما کمک می‌کند روش‌های توسعه تفکر خلاق را بشناسید و به‌کار ببرید. علاوه‌براین کتاب رمز خلاقیت نوشته امی ویلکینسون و کتاب شرکت خلاقیت نوشته اد کاتمول می‌توانند منابع کمک کننده‌ای اینکه خلاقیتتان را شکوفا کنید محسوب می‌شوند.

کلام آخر

بارش فکری توسط مدیر اجرایی تبلیغات الکس آزبورن ایجاد شده و ابزاری فوق‌العاده برای درگیر کردن طیف گسترده‌ای از کارمندان در یک فرآیند حل مسئله است. این مهم به خودی خود هدف نیست! در عوض، به چالش کشیدن مسائل برای ایجاد ایده و خلاقیت است. این مهم یک ضرورت بی‌حد و مرز برای شرکت‌ها و کسب و کارهای کوچک تا بزرگ است.

اگر دوست دارید که تغییری چشمگیر در وضعیت کسب‌وکارتان ایجاد کنید یا مهارت‌های فردی خود را ارتقا دهید، اپلیکیشن ذهن مخصوص شماست. ما در اپلیکیشن ذهن تلاش کرده‌ایم تا بانکی غنی از منابع معتبر و به‌روز دنیا در زمینه رشد فردی فراهم کنیم. اگر دوست دارید به جمع ما در ذهن بپیوندید، روی لینک زیر کلیک کنید: