فهرست مطالب
تفکر خلاق چیست؟ چگونه تفکر خلاق داشته باشیم
آیا تابه‌حال فکر کرده‌اید که چگونه بعضی از افراد همیشه پر از ایده‌های جدید و خلاق هستند، اما بعضی دیگر برای حل کردن یک چالش ساده هم دچار مشکلات زیادی می‌شوند؟
اگر شما هم دغدغه پیدا کردن ایده‌های ناب و جدید را دارید و یا به دنبال راهکاری برای افزایش قوه تخیل و خلاقیت خود هستید، پیشنهاد می‌کنیم تا پایان این مطلب با عنوان «تفکر خلاق» با ما همراه باشید.
فهرست
فصل ۱
تفکر خلاق چیست؟
تفکر خلاق به معنی توانایی داشتن نگاهی متفاوت به موضوعات پیرامون است. به‌صورت کلی می‌توان گفت یک فرد دارای تفکر خلاق (Creative thinking)، سعی در حل مشکلات و یا بهینه کردن شرایط موجود با استفاده از رویکردی متمایز از دیگران دارد.
درواقع این تفکر به معنای نگاه از بیرون به مسائل است. زاویه دیدی که کمتر کسی می‌تواند از آن استفاده کند. به همین دلیل تفکر جانبی و میان‌بر زدن برای حل مسائل، یکی از مهم‌ترین ابعاد تفکر خلاق است.
این تفکر، می‌تواند در هر شکلی خود را نشان دهد. حل مسئله، ابداع و تولید ابزار جدید، حل‌وفصل اختلاف میان کارمندان و… همه می‌توانند از نشانه‌های خلاقیت باشند. در حالت کلی، تفکر خلاق سه بعد اصلی دارد که در ادامه به آن خواهم پرداخت.
با رابطه و تفاوت های دو تفکر خلاقانه و نقادانه بیشتر آشنا شوید
فصل ۲
ابعاد خلاقیت
خلاقیت هنری
نیاز نیست حتماً هنرمند باشید تا بتوانید از خلاقیت هنری استفاده کنید. حتی زمانی که مبلمان و وسایل خانه را جوری می‌چینید که زیبا و متفاوت به نظر برسند، از این وجه خلاقیت استفاده کرده‌اید.
هر نوع خلاقیتی که وجهی از زیبایی‌شناسی را در خود داشته باشد، در این دسته قرار خواهد گرفت.
جدا از آن، طراحی خلاقانه لوگوی برندها، گرافیتی، بسته‌بندی محصولات، طراحی پوسترهای تبلیغاتی و عکاسی‌های خلاقانه هم از معروف‌ترین مهارت‌های خلاقیت هنری هستند.
حل مسئله
یکی دیگر از ابعاد تفکر خلاق، مهارت حل مسئله است. درواقع کسانی که نوآورانه مسائل و مشکلات را حل می‌کنند، از خلاقیت استفاده می‌کنند. یک حل مسئله خلاق به‌جای شناسایی و اجرای هنجارهای از پیش تعیین شده، راه‌حل‌های جدیدی پیدا می‌کند. راه‌حل‌هایی که شامل روش‌های جدید، منحصربه‌فرد و حتی دور از ذهن است.
خلاقیت در علم
این بعد از تفکر خلاق که به STEM معروف است، از چهار کلمه Science، Technology، Engineering و Mathematics مشتق شده است و به معنای خلاقیت در علم است. شاید فکر کنید که هنر نقطه مقابل مهندسی و علوم طبیعی است. اما از امروز به بعد خواهید دانست که هر دو حوزه، از خلاقیت ریشه می‌گیرند.
درواقع تمام شاخه‌های علم، پیشرفت و توسعه خود را مدیون خلاقیت هستند. هر بار که مهندسین نرم‌افزار، برنامه‌ای جدید را می‌نویسند، هر بار که فناوری‌های مکانیکی قدمی پیشرفت می‌کند و هر تکنولوژی جدیدی که به خودروها اضافه می‌شود، خلاقیت پشت ماجرا بوده است.
فصل ۳
مثالی از تفکر خلاق
یک نمونه جالب از تفکر خلاق مربوط به خاطرات آقای علی خسرو شاهی، بنیان‌گذار و مدیر کارخانه مینو است. خسرو شاهی، می‌نویسد که در آن زمان، یکی از دستگاه‌های سوئیسی ساخت شکلات در کارخانه مینو دچار مشکل فنی شده بود و برخی از جعبه‌ها خالی و بدون شکلات بسته‌بندی و از دستگاه خارج می‌شدند.
پس از بررسی فراوان، هیئت‌مدیره به این نتیجه رسیدند که راه‌حل، اضافه کردن یک دستگاه دیگر به خط تولید برای تشخیص بسته‌های خالی است. اما این کار هزینه میلیون دلاری را برای کارخانه در آن زمان به همراه داشت.
خسروشاهی تصمیم می‌گیرد پیش از سفارش نهایی دستگاه به همراه هیئت‌مدیره و کادر فنی به خط تولید رفته و از نزدیک، بار دیگر شرایط را بررسی کنند. در این زمان است که او و همراهانش متوجه می‌شوند اپراتور دستگاه موردنظر، یک پنکه معمولی را مقابل خروجی دستگاه قرار داده است و به‌این‌ترتیب جعبه‌های خالی در اثر وزش باد پنکه از روی ریل خارج شده و به زمین می‌افتند.
در این مثال بررسی و تصمیم به خرید دستگاه جانبی، نمونه‌ای از یک رویکرد رایج برای حل مسئله است، اما نتیجه عملکرد یک فرد خلاق، یافتن راه‌حلی بسیار ساده و ارزان برای برطرف کردن مشکلی پیچیده و بزرگ است که یک کارخانه را درگیر خود کرده است.
فصل ۴
ویژگی های افراد خلاق
انسان‌ها از همان بدو تولد، ویژگی‌های شخصیتی و خصوصیات رفتاری متفاوتی دارند. به‌عنوان‌مثال برخی از کودکان در جمع هم‌سالان خود به‌راحتی با دیگران ارتباط برقرار می‌کنند، درحالی‌که برخی دیگر ترجیح می‌دهند به‌دوراز جمع و به‌تنهایی مشغول بازی شوند.
اگرچه میزان خلاقیت در برخورد با مسائل گوناگون به‌صورت ذاتی در برخی افراد بیشتر از دیگران است اما خبر خوب این است که با بررسی رفتار افراد خلاق متوجه می‌شویم که توانایی تفکر خلاق نیز می‌تواند به‌صورت اکتسابی در افراد رشد کند. در ادامه با هدف یافتن ویژگی‌های یک فرد خلاق، به بررسی خصوصیات رفتاری رایج در این‌گونه از افراد می‌پردازیم.
علاقه‌مند به ایده پردازی
رایج‌ترین ویژگی افراد خلاق، ایده پردازی درباره مسائل متفاوت است. ایده پردازی می‌تواند برای شروع یک کسب‌وکار نوپا باشد یا ساخت یک تیزر تبلیغاتی منحصربه‌فرد برای معرفی مجدد محصولی که به‌خوبی در بازار شناخته شده است.
یافتن راه‌حل‌های دیگر برای حل مسائل
همانطور که پیش‌تر نیز گفته شد، تفکر خلاق به معنی داشتن نگاهی نو به مسائل روزمره است.
یک دانش‌آموز پشت کنکوری که سعی می‌کند مسائل درس ریاضی را به شیوه‌ای سریع‌تر از آنچه معلمش در کلاس آموزش داده حل کند، یا راننده‌ای که با حرکت در کوچه‌های فرعی، ترافیک خیابان اصلی را پشت سر می‌گذارد، نمونه‌هایی از افرادی هستند که با بهره‌مندی از تفکر خلاق و یافتن راه‌حل‌های جانبی به نتایج بهتری از سایرین دست می‌یابند.
قدرت ریسک‌پذیری
در اغلب موارد استقبال از ایده‌های نو و نادیده گرفتن شیوه‌های مرسوم با ریسک همراه است. ریسک از دست دادن زمان، هزینه و همچنین زیر سؤال رفتن توسط سایرین تنها برخی از مهم‌ترین مواردی هستند که به‌نوعی در تقابل با تفکر خلاق قرار می‌گیرند.
اما این قدرت ریسک‌پذیری در افراد خلاق است که به آن‌ها اجازه می‌دهد از نقطه امن زندگی خود خارج شوند و به نتایج دلخواهشان برسند.
استقبال از شکست
هیچ تضمینی وجود ندارد که تمام ایده‌های شما به موفقیت برسند. این نخستین اصلی است که در مسیر خلاقیت باید آن را فراگرفت.
اما همین ترس از ناکامی و مهم‌تر از آن نحوه برخورد با شکست است که موجب می‌شود یک فرد خلاق برخلاف بسیاری که پس از مدت کوتاهی ایده خود را به‌طور کامل فراموش می‌کنند، با جدیت به دنبال ساخت نتیجه تفکرات خود در دنیای واقعی باشد.
درس گرفتن از تجربیات دیگران
شاید به نظر برسد که پیروی از دیگران و پذیرفتن نتایج فعالیت‌های آن‌ها در تضاد با اصول اولیه «تفکر خلاق» باشد، اما در نظر گرفتن تجربیات دیگران، یکی دیگر از ویژگی‌های افراد خلاق است.
برای مثال، یک رویکرد رایج در نوشتن مقالات علمی، معرفی روش‌های ترکیبی (Hybrid) با هدف حل مجدد مسائلی است که قبلاً دیگران به آن‌ها پرداخته‌اند.
در رویکرد هیبریدی، محقق بر اساس ارزیابی روش‌هایی که برای حل یک مسئله در گذشته مطرح شده‌اند، روش جدیدی را ابداع می‌کند که حاصل از ترکیب ویژگی‌های مثبت روش‌های پایه است و در مقایسه با آن‌ها عملکرد بسیار بهتر و سریع‌تری دارد.
فصل ۵
مهارت های تفکر خلاق
مهارت‌های وجود دارند که به‌شدت با تفکر خلاق در ارتباط هستند. درواقع کسانی که به‌صورت خلاق فکر می‌کنند، پنج مهارت اصلی مرتبط با خلاقیت را در خود پرورش داده‌اند. در ادامه با این پنج مهارت آشنا خواهید شد.
تحلیل و بررسی (Analysis)
قبل از آنکه بتوانید به مسئله‌ای به‌صورت خلاق نگاه کنید، باید آن را به‌خوبی درک کرده باشید. این مهارت به معنای توانایی بررسی دقیق هر چیزی است تا بتوانید منظور و هدف نهایی‌شان را به‌خوبی درک کنید.
فرقی نمی‌کند قرار است به متنی نگاه کنید یا مجموعه‌ای از اطلاعات و یا درسی جدید. تحلیل و بررسی درست و دقیق محتوا، اولین پیش‌شرط خلاق فکر کردن درباره آن است.
ذهنیت باز (Open Minded)
یکی دیگر از وجوه و ابزارهای مرتبط با خلاقیت، داشتن ذهن باز است. ذهن باز صرفاً به معنای پذیرفتن نظرات مخالف نیست. اتفاقاً منظور ما در این بخش این است که جوری فکر کنید که دیگران نتوانسته‌اند.
درواقع افرادی که خلاق هستند با کنار گذاشتن پیش‌فرض‌های از پیش تعیین‌شده و تعصبات ذهنی به مسائل نگاه می‌کنند و به این صورت راه‌حل‌های بدیع و نو به ذهنشان می‌رسد.
حل مسئله (Problem solving)
مدیران و کارفرمایان، کارمندانی را می‌خواهند که به آن‌ها کمک کنند تا مسائل مربوط به کار را به‌خوبی حل‌وفصل کنند. زمانی که با مشکلی روبه‌رو می‌شوید، خلاقیت به شما کمک خواهد کرد تا مسئله را به‌خوبی درک کنید و سپس آن را حل کنید.
سازمان‌یافتگی (Organization)
شاید عجیب به نظر برسد؛ اما برخلاف باور عموم که معتقدند افراد خلاق بی‌نظم و شلخته هستند، خلاقیت در نظم هم نمود و جلوه ویژه‌ای دارد. درواقع یکی از بخش‌های اساسی خلاقیت، سازمان یافتگی و نظام‌مند بودن است.
باید بدانید که نظم از درون شما شروع می‌شود و به بیرون تسری پیدا می‌کند. تفکر خلاق یعنی تمام ایده‌ها و اطلاعات درون ذهنتان سازمان‌یافته هستند و با نظام خاصی آرایش پیدا کرده‌اند. بدون نظم نمی‌توان به نتیجه درستی رسید و خلاقیت کمرنگ خواهد شد.
ارتباطات (communication)
باید بدانید که خلاقیت به میزان ارتباط با دیگران هم مرتبط است. درواقع تا زمانی که با دیگران ارتباط برقرار نکنید و ایده‌های خلاقانه خود را با آن‌ها در میان نگذارید، به عنوان فردی خلاق پذیرفته نخواهید شد.
مردم زمانی ایده‌های شما را قبول می‌کنند و آن را اجرایی خواهند کرد که شما مهارت‌های ارتباطی قدرتمندی داشته باشید و بتوانید چه به‌صورت کتبی و شفاهی، ایده‌هایتان را با آن‌ها در میان بگذارید.
علاوه بر این، خوب شنیدن به‌عنوان یکی از ستون‌های اصلی روابط عمومی هم در میزان خلاقیت مؤثر است. شما قبل از اینکه بتوانید در مورد مسئله‌ای خلاقانه فکر کنید، باید این توانایی را داشت باشید که درباره آن مسئله به‌خوبی شنیده باشید و آن را کاملاً درک کنید.
فصل ۶
تفکر خلاقانه و نقادانه
باوجوداین واقعیت که نقد و خلاقیت دو مقوله جدا از هم هستند، تفکر خلاقانه رابطه جالبی با تفکر نقادانه دارد. در سیستم آموزشی بسیاری از کشورهای توسعه یافته، هر دو تفکر به‌صورت توأم به دانشآموزان آموزش داده می‌شود.
دانشآموزان با این دو تفکر از هر دو فرم نقد و خلاقیت با مفاهیم عمیق و گسترده‌ای مانند مهارت‌های شهودی، منطقی و تخیلی استفاده خواهند کرد. دقیقاً همان مهارت‌هایی که منجر به خلق و تحرک در ذهن دانشآموزان می‌شود. دانشآموزان یاد می‌گیرند که با استفاده از تفکر نقادانه و خلاقانه به‌صورت بهتری با چالش‌های پیش رو در زندگی روبه‌رو می‌شوند.
فصل ۷
تفکر خلاق در کودکان
حتماً می‌دانید که خلاقیت بیش از آنکه استعدادی ذاتی باشد، یک مهارت است. مهارتی که می‌تواند از کودکی تقویت شود. به همین دلیل تقویت تفکر خلاق از کودکی اهمیت زیادی دارد. در این میان، نقش والدین و معلم بیش از هر عامل مؤثر دیگری، در آموزش و تقویت خلاقیت کودک مؤثر خواهد بود.
کافی است فضاهایی را برای کودک تعبیه کنید که او را وادار به استفاده از تفکر و قوه خلاقیت کند. کودکان غالباً شما را شگفت‌زده خواهند کرد. خلاقیت آن‌قدر در آن‌ها پررنگ و قابل پرورش است که با کمی تمرین می‌توانید آن‌ها را به افراد خلاقی تبدیل کنید.
برای پروش خلاقیت کودکان، صرفاً نیاز به فرستادن کودکان به کلاس‌های هنری و موسیقی ندارید. کافی است شرایطی را برای کودک فراهم کنید که خلاقیت او را دچار چالش کند.
تفکر خلاق در کودکان: نکات طلایی برای والدین
با ضرورت و راه های تقویت تفکر خلاق در کودکان آشنا شوید
چطور تفکر خلاق را در کودکانمان تقویت کنیم؟
برای تقویت خلاقیت در کودکان از روش‌های زیر استفاده کنید:
- پرسشگری را در کودکان تقویت کنید
- فرصت‌هایی را برای استفاده از اطلاعات و آموخته‌هایشان فراهم کنید
- به آن‌ها بیاموزید که برای مواجهه با مشکلات از چندین راه‌حل استفاده کنند
- کنجکاوی را در آن‌ها پرورش دهید
- به آن‌ها یاد بدهید که خارج از محیطی که در آن هستند، فکر کنند
- کودکان را تشویق کنید که مطالعه کنند و از آن لذت ببرند
- شرایطی را فراهم کنید تا با آزادی به تخیلاتشان پروبال بدهند
- وقتی کودکتان از خود خلاقیت نشان داد، به آن‌ها جایزه بدهید و تشویقشان کنید
فصل ۸
پرورش تفکر خلاق
تفکر خلاق و خلاقیت از ابتدای تولد با به دنیا می‌آید؛ اما هیچ‌کس به‌صورت ذاتی خلاق نخواهد بود. خلاقیت از آن قوایی است که به‌صورت بالقوه در همه ما وجود دارد و می‌توانیم با به‌کارگیری روش‌هایی ساده آن را پرورش دهیم.
روش‌های زیر می‌توانند به‌صورت مؤثری خلاقیت شما را بارور و قدرتمند سازند:
- از هر دو نیمکره مغزتان استفاده کنید. زمانی که سعی می‌کنید تا از نیمکره غیراقلب مغزتان استفاده کنید، درواقع مغزتان را به‌صورت مؤثری وادار به فعالیت کرده‌اید و چه چیزی از مغزی فعال برای خلاقیت بهتر است؟
- برای یادگیری عطش داشته باشید. هرچه بیشتر بدانید، ذهنتان به راه‌حل‌های جدیدتر و بهتری خواهد رسید. هر مسئله جدیدی که یاد می‌گیرید مانند پنجره‌ای است که به دنیای نویی باز می‌شود. افزایش گستره دیدتان یکی دیگر از روش‌های مؤثر در پرورش خلاقیت است.
- هر مسئله جدیدی که با آن روبه‌رو می‌شوید را با صدای بلند برای خودتان توضیح دهید. شنیدن ابعاد متفاوت مسئله با صدای خودتان، گیرنده‌های حسی متفاوتی را در شما فعال خواهد کرد و هرچقدر که عمیق‌تر مسئله‌ای را یاد بگیرید، احتمال اینکه راه‌حل جدیدی به ذهنتان برسد بیشتر خواهد بود.
- به مغزتان استراحت بدهید. خستگی می‌تواند باعث افت کارایی شما و مغزتان شود. وقتی مغزتان خسته است، اصراری به کار کشیدن از آن نداشته باشید و سعی کنید کمی به خودتان راحت بگیرید. مغز شما وقتی به‌اندازه کافی استراحت کرد، دوباره به‌اندازه قبل کارایی خواهد داشت.
- اجازه بدهید قدرت تخیلتان به همه‌جا سرکشی کند. اگر دوست دارید خلاق به‌حساب بیایید، ابداً جلوی تخیلاتتان را نگیرید. از اینکه بیش‌ازاندازه تخیلی به‌حساب بیایید یا تخیلات عجیب‌وغریبی داشته باشید، خجالت نکشید و بدانید بخش زیادی از خلاقیتتان را مدیون تخیلاتتان خواهید بود.
فصل ۹
بازی های پرورش خلاقیت در کودکان
یکی از جذاب‌ترین روش‌هایی که می‌توانید با استفاده از آن تفکر خلاق را در کودکان پرورش دهید، استفاده از بازی است. کودکان عاشق بازی کردن هستند و با بازی کردن بهتر آموزش می‌بینند. در ادامه چند بازی جذاب برای تقویت خلاقیت کودکان را با شما به اشتراک خواهیم گذاشت:
۱
- با آن‌ها مهمانی بازی کنید و از آن‌ها بخواهید برایتان غذا درست کنند. به آن‌ها اجازه دهید هر چه دوست دارند در ظرف بگذارند و از آن‌ها برایتان سوپ درست کنند. به تخیلشان بال‌وپر دهید و ابداً آن‌ها را به خاطر ترکیب عجیب‌وغریبی که درست می‌کنند مسخره نکنید.
۲
- با کودکتان پیاده‌روی کنید. سعی کنید خیابان را با نگاهی تازه ببینید. از کودکتان درباره چیزهایی که می‌بینید سؤال بپرسید و سعی کنید کنجکاوی‌شان را تحریک کنید.
۳
- اجازه دهید با وسایل خانه آهنگ بنوازند! بگذارید با قاشق روی قابلمه ضرب بگیرند یا روی ظرف سس تنبک بزنند. گاهی با آن‌ها همراه شوید و با آن‌ها کودکی کنید.
۴
- برای کودکتان داستان تعریف کنید و اجازه دهید پایان داستان را کودکتان بسازد. سعی کنید داستان را مطابق تخیلات کودکتان جلو ببرید و مطابق خواسته او عمل کنید. گاهی از او بخواهید برایتان داستان تعریف کند و بدون توجه به منطقی یا غیرمنطقی بودن آن، با دقت به داستانش گوش کنید.
۵
- با او درباره شکل ابرها و آنچه می‌بیند حرف بزنید. از او بخواهید هر تکه ابر را به شکل چیزی ببیند و آن را برایتان توصیف کند.
۶
- از او بخواهید نقاشی بکشد. نقاشی از عجیب‌ترین چیزی که در ذهن دارد و به او بگویید هرچقدر عجیب‌تر بکشد، جایزه بهتری به او خواهید داد.
۷
- با او لباس بازی کنید. بگذارید کمدتان را باز کند و هر لباسی دوست داشت بر تن کند و خود را شبیه ملکه‌ها بسازد.
فصل ۱۰
تکنیک های تفکر خلاق
همانطور که می‌دانید تفکر خلاق می‌تواند با تمرین و اجرای تکنیک‌های خاصی، تقویت شود. تکنیک‌های زیادی برای تقویت خلاقیت وجود دارند که می‌توانید برای افزایش خلاقیت گروه از آن‌ها استفاده کنید. در ادامه چند تکنیک جذاب برای تقویت خلاقیت را با هم مرور خواهیم کرد.
طوفان فکری
احتمالاً یکی از معروف‌ترین تکنیک‌های خلاقیت طوفان فکری یا همان طوفان مغزی است. این تکنیک که در بسیاری از محیط‌های کسب‌وکار اجرا می‌شود، احتمالاً یکی از بهترین روش‌های تمرین خلاقیت گروهی است.
اساس و پایه طوفان فکری، تولید ایده در جلسات گروهی است. برای اجرای این تکنیک به ابزار خاصی نیاز ندارید. کافی است دور هم جمع شوید، مسئله موردنظر را برای همه اعضای گروه تشریح کنید و به گروه زمان دهید تا هر آنچه به ذهنشان می‌رسد را یادداشت کنند. مهم نیست ایده مطرح شده چقدر عجیب و دور از ذهن باشد. در جلسات طوفان فکری هر ایده ارزش بحث کردن خواهد داشت.
طوفان فکری منفی
طوفان فکری منفی، درست مانند همان جلسات طوفان فکری اجرا می‌شود. تنها تفاوت این تکنیک با طوفان فکری، در ایده‌هایی است که باید تولید و به بحث گذاشته شوند. در تکنیک طوفان فکری منفی، ایده‌هایی تولید خواهند شد که راه‌حل‌هایی نامناسب و ناکارآمد در برابر مسئله اصلی به‌حساب بیایند.
بعد از اتمام تولید ایده‌ها، گروه روی این بحث متمرکز می‌شود که چه کارهایی می‌توان کرد تا ایده‌های منفی به ایده‌های مثبت و سازنده برای مشکل اصلی تبدیل شوند. عجیب است، نه؟ اما احتمالاً برایتان عجیب‌تر هم خواهد شد اگر بدانید این تکنیک یکی از تکنیک‌های مؤثر در حل مسئله خلاق است.
استوری بورد
تکنیک استوری بورد، یکی دیگر از روش‌های مؤثر در تقویت تفکر خلاق است. در این تکنیک باید مانند انیماتورها عمل کنید. درواقع داستان‌پردازی هسته اصلی این تکنیک است. یعنی تمام ایده‌ها، ابعاد و جزئیاتی که درباره حل مسئله به ذهنتان می‌رسد را در یک صفحه بنویسید.
می‌توانید تخیلتان را حسابی به کار بیندازید و هر راه‌حلی که به ذهنتان می‌رسد را در صفحه جلوی مسئله اصلی‌تان بنویسید. می‌توانید جلوی هر راه‌حل فلشی بکشید و به نتیجه اجرایی شدن ایده‌تان فکر کنید و آن را بنویسید. هر راه‌حلی که به نتیجه بهتری منجر می‌شود، می‌تواند راه‌حل نهایی شما باشد.
این تکنیک نقش زیادی در توسعه خلاقیت فردی دارد و فکر شما را به طرز باورنکردنی باز می‌کند.
شش کلاه تفکر
تکنیک شش کلاه تفکر روشی برای نظم‌بخشی به تفکرات است. این تکنیک به ما کمک می‌کند که موقع فکر کردن به چالش‌های پیش رو، مرحله‌به‌مرحله به صورتی خاص فکر کنیم و هر بار از زاویه و دریچه‌ای جدید به مسئله نگاه کنیم. هر مرحله این تکنیک به رنگی خاص اختصاص دارد و هر رنگ مختص نوعی خاص از تفکر و نگرش به مسائل است.
این تکنیک می‌تواند در عین توسعه خلاقیت فردی به ما در پیدا کردن راه‌حلی منطقی و جدید کمک کند. .
صفر نویسی
اگر می‌خواهید از تکنیک صفر نویسی برای توسعه تفکر خلاق استفاده کنید باید ابتدا ایده‌ای کاملاً خام و پرداخت نشده را روی کاغذ بیاورید. در قدم بعدی نوبت به طی کردن مراحلی خاص روی این ایده می‌رسد تا بتوانید به ایده خامتان سروشکلی تازه ببخشید و آن را به عملی شدن نزدیک کنید.
بعد از نوشتن ایده خام روی کاغذ نوبت به نوشتن جزئیات و حقایقی است که از مطالعه کامل روی مسئله به دست آورده‌اید. بعد از اضافه کردن جزئیات و حقایق باید درباره ایده‌تان رؤیاپردازی کنید و تخیلتان را به کار بگیرید. حالا ایده‌ای ناب و بکر روبه‌روی شماست.
تکنیک توهم خلاق
حتماً برایتان پیش‌آمده است که تصاویر یا واقعیاتی را ببینید که جور دیگری به چشمتان برسند. جوری که با تصویر واقعی آن کمی تفاوت دارد. مثل زمانی که به ابرها نگاه می‌کنید و شکلی را در آن‌ها پیدا می‌کنید. این خطای دید و یا همان توهم بصری برای همه ما پیش‌آمده است. تابه‌حال به این فکر کرده بودید که این خطا می‌توانید زمینه‌ای برای پرورش خلاقیتتان باشد؟
اما چطور؟ جواب این سؤال را باید در همان موقعیت پیدا کنید. اما اگر بخواهم توضیح کوتاهی درباره این تکنیک به شما ارائه کنم باید بگویم که برای اجرای این تکنیک باید به‌صورت عمدی به مسائل به‌صورت اشتباه نگاه کنید. مثلاً سعی کنید وقتی به یک تصویر نگاه می‌کنید تصویری را ببینید که وجود ندارد.
این تمرین می‌تواند به شما کمک کند تا در فکر کردن به مسائل، جزئیاتی را که از چشمتان غافل مانده است را ببینید و جنبه‌های خلاق ذهنتان را بیدار کنید.
نوشتن با دست غیر مسلط
اگر سعی کنیم از دست غیر مسلطمان استفاده کنیم، توانسته‌ایم که توان نیمکره غیر مسلط مغزمان را به طرز قابل‌توجهی تقویت کنیم. اگر راست‌دست هستید، سعی کنید از دست چپتان استفاده کنید و حتی شده چند خط با آن بکشید. با این کار مغز شما تحریک خواهد شد.
وقتی هردو نیمکره مغز شما به طرز یکسانی فعال باشد، خلاقیت شما به طرز قابل‌توجهی توسعه خواهد یافت. می‌توانید در را با دست غیر مسلطتان بازکنید، سعی کنید با دست غیر مسلط مسواک بزنید و یا موهایتان را شانه کنید.
اصول چهل‌گانه تریز
تریز یکی دیگر از تکنیک‌های مؤثر در افزایش تفکر خلاق است این تکنیک از شناخته‌شده‌ترین تکنیک‌های افزایش خلاقیت است. TRIZ توسط روس‌ها اختراع شد و به تکنیکی برای مواجهه بهتر با چالش‌ها تبدیل شد.
شما با استفاده از اصول چهل‌گانه تریز یاد می‌گیرید که به‌سادگی با مشکلات و چالش‌ها روبه‌رو شوید و پله‌پله آن‌ها را حل کنید. این تکنیک به شما کمک می‌کند که راه‌حل‌های جدید ابداع کنید و به سادگی از پس موانع بربیایید.
این تکنیک اصول ساده‌‌ای مانند جداسازی اجزای مسئله از هم، استخراج نکات اصلی مسئله از کلیات، حذف موارد اضافی و افزایش کیفیت موضعی است.
در آینده در مقاله‌ای مفصل شما را با اصول تریز بیشتر آشنا خواهیم کرد.
فصل ۱۱
موانع تفکر خلاق
همانطور که می‌توانید با کاربست تکنیک‌های مختلفی، خلاقیتتان را تقویت کنید، کارها و روش‌هایی هم هستند که می‌توانند به سدی محکم درباره تفکر خلاق تبدیل شوند. اگر دوست دارید همیشه خلاق بمانید و اصطلاحاً چشمه آن را نخشکانید، از این موانع دوری کنید:
استرس
یکی از بزرگ‌ترین قاتلین خلاقیت، استرس و فشار عصبی است. زمانی که ذهن شما تحت فشارهای عصبی و روانی قرار دارد، نمی‌تواند به‌درستی عمل کند. به‌این‌ترتیب خلاقیت شما به طرز عجیبی کاهش پیدا می‌کند.
درواقع چیزی در بدن ما وجود ندارد که از شر استرس در امان باشد. استرس می‌تواند آسیب‌های جدیدی به سلامتی وارد کند و سلول‌های مغزی را از بین ببرد. اگر فکر می‌کنید تحت فشار روانی قرار دارید، تکنیک‌های رهایی از شر استرس را امتحان کنید تا بتوانید به‌درستی عمل کنید.
نداشتن اعتمادبه‌نفس
یکی دیگر از موانع تفکرخلاق، نداشتن اعتمادبه‌نفس است. زمانی که خودتان را به‌عنوان فردی خلاق باور ندارید، ذهنتان را به طرز غیرقابل‌باوری محدود می‌کنید. باید بدانید که هیچ‌چیزی به‌اندازه ذهنتان توانایی شما را دچار چالش نخواهد کرد.
در مقابل، قدرتمندترین کاری که می‌توانید برای بهبود وضع خلاقیتتان انجام دهید این است که به خودتان ایمان داشته باشید و بدانید که اگر بخواهید، می‌توانید به خلاق‌ترین افراد تبدیل شوید.
ترس از شکست، تمسخر و قضاوت
ترس از شکست حتی از خود شکست هم بدتر است. مخصوصاً اگر تجربه شکست داشته باشید و قبل از شروع کار تجربه تلخ شکستتان شما را درگیر خود کند و آن را دائماً یادآوری کنید. باید بدانید که وقتی از چیزی می‌ترسید، تمام سیستم ذهنی شما درگیر انرژی منفی خواهد شد که ذهنیت شما به خودتان القا می‌کند.
همین قاعده درباره ترس از تمسخر توسط اطرافیان و ترس از قضاوت هم کار خواهد کرد. باید بدانید که ترس یکی از مهم‌ترین عوامل بازدارنده خلاقیت است. از چیزی نترسید و به خودتان ایمان داشته باشید. هیچ چیزی نمی‌تواند جلوی قدرت ذهن شما را بگیرید اگر به خودتان باور داشته باشید و مطمئن باشید که در مسیر درستی قرار دارید.
منطق بیش‌ازاندازه
تفکر منطقی تا جایی خوب است که مانع تفکر خلاق نباشد. بله! در بسیاری از مواقع منطق به شما اجازه نمی‌دهد که ذهنتان را باز کنید و آن را محدود می‌کند. برای خلاق بودن، نیاز دارید که فراتر از قوانین، استانداردها، الگوهای پذیرفته شده و واقعیت قدم بدارید. خلاصه‌اش می‌شود اینکه گاهی منطق را کنار بگذارید و به غیرممکن‌ترین چیزها فکر کنید.
کمال‌گرایی
یکی دیگر از غول‌هایی که خلاقیت را در شما از بین می‌برد، کمال‌گرایی است.
کمال‌گرایی تمام قوت و انرژی ذهنتان را درگیر عالی بودن و بی‌نقص بودن کارهایتان می‌کند و وسواس را در شما بیدار خواهد کرد. همین مسئله باعث می‌شود که انرژی چندانی برای خلاقیت در شما باقی نماند.
به خودتان سخت نگیرید. هیچ‌کس بی‌نقص و عالی نیست و همه ما ضعف‌هایی داریم که باید با آن‌ها کنار بیاییم و بپذیریمشان. وقتی ضعف‌هایمان را شناختیم و آن‌ها را به‌عنوان بخشی از وجودمان پذیرفتیم، می‌توانیم درراستای بهبود وضع قدم برداریم و اتفاقات خوبی برای قوه خلاقمان پیش خواهد آمد.
فصل ۱۲
آیا محدودیت خلاقیت می‌آورد؟
یکی از مباحث جالبی که درباره قوه خلاق ما مطرح می‌شود این است که آیا محدودیت می‌تواند باعث ایجاد خلاقیت شود؟ سؤالی که سال‌ها بسیاری از روانشناسان با آن درگیر بوده‌اند تا یک‌بار برای همیشه این مسئله را حل کنند.
اگر به دنبال جواب این سؤال هستید، باید بگویم که پاسخ شما مثبت است. بله! در بسیاری از مواقع، محدودیت منابع و امکانات ذهن شما را ملزم به ارائه راهکارهای خلاق‌تری خواهد کرد. وقتی از محدودیت به‌عنوان یکی از موانع خلاقیت صحبت می‌کنیم، درواقع منظورمان محدودیتی است که خودمان در ذهنمان برای خودمان ایجاد می‌کنیم.
اما زمانی که امکانات و منابع اطراف ما با محدودیت جدی مواجه باشد، ذهن می‌تواند به‌صورت شگفت‌انگیزی با به‌کارگیری قوه خلاق، از هر دیوار پلی به سمت هدف بسازد.
فصل ۱۳
خلاقیت در کار آفرینی
یکی از تأثیرگذارترین آثار خلاقیت خود را در کسب‌وکار و کارآفرینی نشان می‌دهد. امروزه در همه کسب‌وکارها، کارآفرینان به دنبال به‌کارگیری افرادی خلاق و مبتکر هستند که توان رقابت را با سایرین داشته باشند. توان ایده پردازی تحت شرایط مختلف و در موضوعات متفاوت یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های افراد خلاق در کارآفرینی و محیط کسب‌وکار است.
در شرایط امروزی بازار و کسب‌وکارهای نوپا، آنچه می‌تواند شما را در رقابت‌ها پیروز کند و به برتری برساند، قوه خلاقیت است. شاید برایتان جالب باشد که بدانید طی تحقیقاتی که در شرکت IBM به انجام رسید، از نظر مدیران عامل شرکت‌ها، خلاقیت مهم‌ترین فاکتور موفقیت در آینده کسب‌وکارها به‌حساب آمده است.
مدیران خلاق بهتر می‌توانند با شرایط جدید و ایده‌های متفاوت کنار بیایند و همانطور که می‌دانید، کسب‌وکاری موفق خواهد بود که بتواند هر بار اهداف خود را متناسب با نیازهای روز، به‌روزرسانی کند. خلاقیت به مدیران این انعطاف و قابلیت را می‌بخشد که با تغییرات بیشترین سازگاری را پیدا کنند و بتوانند به‌خوبی کسب‌وکارشان را به موفقیت برسانند.
فصل ۱۴
معرفی کتاب
خلاقیت اثر برایان تریسی
هیچ چیز به اندازه خواندن کتاب نمی‌تواند به شما دید درستی درباره خلاقیت و خلاق اندیشیدن ببخشد. اگر به دنبال کتاب یا راهنمایی برای توسعه تفکر خلاق هستید یا دوست دارید اطلاعات بیشتری از خلاقیت کسب کنید، توصیه ما به شما خلاقیت اثر برایان تریسی است.
شما می‌توانید این کتاب را از اپلیکیشن ذهن دریافت کنید.
این کتاب به شما کمک می‌کند که خلاقانه فکر کنید، مسائل را به درستی حل کنید و تصمیم‌گیری‌های درستی انجام دهید.
تفکر خلاق اثر الینور داکورت
علاوه‌بر این کتاب، کتاب تفکر خلاق اثر الینور روت داکورت، راهنمایی جمع‌وجور برای پرورش خلاقیت و آموزش تفکرخلاق به دانشآموزان است. اگر دانش‌آموز یا معلم مدرسه هستید، خواندن این کتاب را به شما توصیه می‌کنیم.
فصل ۱۵
جمع بندی
در این مطلب به بررسی مفهوم «تفکر خلاق» پرداختیم. به صورت خلاصه، تفکر خلاق را می‌توان به معنی مهارت داشتن نگاهی متفاوت به مسائل پیرامون دانست.
نگاهی که به‌دوراز استعدادهای ذاتی و سطح تحصیلات و مواردی ازاین‌دست، می‌تواند در افراد گوناگون جامعه از هر جنس و سنی وجود داشته باشد.
همچنین برای افرادی که علاقه‌مند به پرورش میزان خلاقیتشان هستند، ویژگی‌های رایج در یک فرد دارای تفکر خلاق را مطرح کردیم تا با تمرکز بر روی آن‌ها علاقه‌مندان به این موضوع بتوانند حرکت در مسیر پرورش تفکر خلاق خود را آغاز کنند.
از اینها گذشته، شما می‌توانید با مطالعه مداوم به تفکر خلاقتان وسعت ببخشید. یکی از منابع جذاب یادگیری اصول توسعه فردی، اپلیکیشن ذهن است.
ما در ذهن هرآنچه شما برای توسعه و رشد نیاز دارید را برایتان فراهم کرده‌ایم. می‌توانید با دانلود اپلیکیشن ذهن از لینک زیر، به دنیای از محتوای جذاب و مفید دسترسی پیدا کنید. ما منتظر شماییم.
کمی بیشتر از تفکر خلاقانه و نقادانه صحبت میکنین؟ من خیلی متوجه رابطه بین اونها نشدم
سلام دوست عزیز. میتونین از این لینک برای درک بهتر رابطه بین این دو نوع تفکر کمک بگیرید:)
https://zehn.ir/blog/%d8%aa%d9%81%da%a9%d8%b1-%d9%86%d9%82%d8%a7%d8%af%d8%a7%d9%86%d9%87-%d9%88-%d8%ae%d9%84%d8%a7%d9%82%d8%a7%d9%86%d9%87/
سلام با آرزوی قبولی طاعات و عباداتتون ممنون از مطالب خوبتون
سلام. ممنون از نگاه شما 🙂