چگونه یاد می‌گیریم ؟ آشنایی با چند گام مؤثر برای پاسخ به این پرسش

تابه‌حال به این نتیجه رسیده‌اید که خیلی از ما، فرایند یادگیری را با فارغ‌التحصیلی از دانشگاه و گرفتن مدرک موردنظر، تمام شده حساب می‌کنیم؟ درحالی‌که فرایند چگونه یاد می‌گیریم داستان مفصلی دارد.

فرایند آموختن و یادگیری هرگز تمامی ندارد و هرزمان که موضوع تازه‌ای برای آموختن وجود داشته باشد و ما نیاز به کسب مهارت جدید در زندگی حرفه‌ای یا فردی خود داشته باشیم، این روند هم چرخه همیشگی خود را طی می‌کند.

شاید برایتان جالب باشد اگر بدانید همه ما در این چرخه، مراحل و سطوح متفاوتی از یادگیری را تجربه می‌کنیم بی‌آنکه بدانیم وارد آن‌ها شده‌ایم. وقت آن نرسیده که نظری به این مراحل بیندازیم تا با دید بهتری ذهن را برای موفقیت در کسب‌وکار و زندگی شخصی آماده‌تر کنیم؟

♦♦ مهم: یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین عناصر در فرایند یادگیری در نظر گرفتن این اصل است که ذهن فرد یادگیرنده نسبت به آنچه قرار است بیاموزد، همچنان درگیر باشد و با انگیزه و اشتیاق کافی این روند را به پایان برساند.

[su_box title=”همچنین بخوانید: ” style=”bubbles” box_color=”#a631a8″ radius=”20″]

[su_animate type=”shake” duration=”0.5″]یک روش علمی جدید برای افزایش یادگیری در هر سنی که هستید

[/su_box]

قصد دارم در ابتدا شما را با چهار سطح تعریف شده در فرایند یادگیری آشنا کنم.

سطوح یادگیری کدام اند؟

با بررسی جزئی نگرتر به سطوح یادگیری پاسخ بهتری خواهیم داشت به اینکه به‌راستی چگونه یاد می‌گیریم؟

به خاطر بسپارید همه یادگیرنده‌ها این حق را دارند که به‌طور کامل از فرایند یادگیری خود، آگاهی داشته باشند و در این میان، فرد آموزش‌دهنده بیشترین سهم و مهم‌ترین نقش را در این فرایند خواهد داشت.

در نظر گرفتن ویژگی‌های فردی، رفتار عاطفی و توانمندی‌های شناختی افراد ازجمله مسئولیت‌های هر معلمی است که رسالت آموزش را می‌پذیرد.

وقتی به مشخصات فردی در مسیر آموزش اشاره می‌کنم درواقع بر این واقعیت تأکید می‌کنم که به تعداد افرادی که بر صندلی یادگیرنده جای می‌گیرند، روش‌های آموزشی متنوعی وجود دارد.

ناآشنایی غیرارادی Unconscious Incompetence

این سطح، اولین سطح از یادگیری است تا بدانیم چگونه یاد می‌گیریم؟

فرد در این مرحله به معنای واقعی کلمه خالی‌الذهن است و هیچ اطلاعات و اندوخته‌ای ازآنچه قرار است بیاموزد ندارد. احتمالاً بسیاری از ما حتی احساس نیاز به یادگیری دانش یا مهارت جدید نمی‌کنیم که درواقع در این سطح، قرار داریم.

نباید فراموش کرد که گسترش زمینه‌های یادگیری برای بهبود مجموعه مهارت‌های فرد یادگیرنده ارزش بسیار بالایی دارد.

♦♦ نکته: معلمین و اساتید در این سطح، به دلیل شناسایی و پیاده‌سازی بهترین سیستم یادگیری مبتنی بر نیازهای یادگیرنده، نقش بسیار چشمگیری دارند.

ناآشنایی ارادی  Conscious Incompetence

در این سطح که دومین سطح از فرایند یادگیری است فرد یادگیرنده می‌داند چه کمبودهای مهارتی یا علمی دارد. به بیان ساده‌تر، او می‌داند چه قدرتی را در اختیار ندارد و در نتیجه تلاش می‌کند تا با اشتیاق بیشتری اطلاعات تازه‌تری به دست آورد.

این تلاش مشتاقانه ریشه در این آگاهی دارد که فقدان اطلاعات، در زمانه‌ای که زندگی حرفه‌ای بر مبنای به‌روزترین داده‌ها معنا پیدا می‌کند، یعنی فاصله داشتن از ارزش موردنظر.

♦♦ نکته: اگر یک خواننده معلم یا مربی هستید فراموش نکنید که تشویق به ثبت‌نام برای ورود به دوره بالاتر یا جدید در این سطح از یادگیری نتیجه‌بخش خواهد بود.

آشنایی ارادی  Conscious Competence

پاسخ به چگونه یاد می‌گیریم در این سطح روشن‌تر خواهد شد؛ مرحله آشنایی با موضوع و کسب مهارت درحالی‌که هنوز مهارت آموخته‌شده تبدیل به عادت روزمره یا رفتار نهادینه در زندگی فرد نشده است.

اگر بخواهم به زبان خودمانی برایتان بنویسم یعنی « فوت‌وفن را میدانید ولی هنوز دست‌به‌کار نشده‌اید.»

آشنایی غیرارادی  Unconscious Competence

خان آخر! فرد در این مرحله، با رسیدن به سطحی از تخصص، یک حرفه‌ای تمام‌عیار شده است و آموخته‌هایش را همچون باقی عادات زندگی می‌تواند پیاده کند.

شاید مثال تایپ کردن برای شمایی که این روزها بیش از هر زمان دیگری سرگرم چت و نویسندگی و احتمالاً کار در خانه هستید، بهترین مورد باشد.

هیچ توجه کرده‌اید که چطور با سرعتی مثال‌زدنی تایپ می‌کنید و واژه‌ها با سرعتی برق‌آسا از ذهن شما روی مانیتور گوشی یا لپ‌تاپ نقش می‌بندند بدون آنکه نیاز به مکث و تلاش بیشتر برای تایپ کردن داشته باشید؟

مرحله آشنایی غیرارادی، یعنی همین تسلط نهادینه‌شده در مجموعه توانمندی‌های شما.

◄ احتمالاً همه ما در چشم‌انداز حرفه‌ای و شخصی خود، قرار گرفتن در این سطح را جزو اهداف مهم و سخت میدانیم.

چگونه یاد می‌گیریم؛ نظریه یادگیری

شاید بد نباشد فرایند یادگیری را از دیدگاه روانشناسان و رفتارشناسان هم بهتر بشناسیم.

اوایل قرن بیستم میلادی بود که گروهی از روانشناسان حوزه رفتارشناسی مایل بودند تا لباس علمی‌تری  بر قامت روانشناسی بپوشانند. پس با مناظرات و مذاکرات زیاد تلاش کردند تا مطالعات حوزه روانشناسی یک موضوع محاسباتی و قابل ارزیابی باشد تا از حالت تئوری و نظریه بیرون بیاید.

دراین‌بین، نظریه‌های مختلف یادگیری بودند که در آن‌ها به دو پرسش مهم پاسخ داده می‌شد:

◄ رفتار افراد وقتی دست‌به‌کاری می‌زنند چگونه است؟

◄ چرا چنین رفتاری از آن‌ها سر می‌زند؟

روانشناسان معتقدند که فرایند یادگیری تحت تأثیر عوامل محیطی قرار دارد که می‌تواند شامل اجتماعات متفاوت، محرک‌ها و مجازت ها و مشاهدات باشد.

در ادامه قصد دارم برای شما در مورد سه نظریه مهم یادگیری که در فرایند یادگیری نقش قابل‌توجهی دارند، بنویسم.

شرطی‌سازی کلاسیک  Classical conditioning

در یادگیری با روش شرطی‌سازی کلاسیک، روانشناس روسی ایوان پاولوف Ivan Pavlov آزمایش‌های خود را روی سیستم گوارش سگ‌ها پیاده کرد. او به این نتیجه رسید که بزاق سگ‌ها با دیدن لباس سفید دستیاران آزمایشگاه پیش از غذا دادن و بعدازآن، با شنیدن صدای زنگ ترشح می‌شد.

کمی پیچیده به نظر می‌رسد؟ لطفاً صبور باشید تا در ادامه توضیح دهم این آزمایش چگونه قرار است در مورد فرایند یادگیری حرف بزند.

با توجه به آزمایشی که پاولوف انجام داد، یادگیری در فرایند چگونه یاد می‌گیریم زمانی اتفاق می‌افتد که ارتباطی بین محرک بی‌اثر پیشین (صدای زنگ) و محرک طبیعی در حال وقوع (غذا)  برقرار شود.

پاولوف ثابت کرد که در این آزمایش، با به صدا درآمدن زنگ پیش از غذا دادن، بزاق دهان سگ ترشح می‌شود و حتی اگر غذایی در میان نباشد، صرفاً با بلند شدن صدای زنگ، سگ آموخته است که با ترشح بزاق منتظر غذا باشد.

♦♦ نکته: این نظریه در حوزه رفتارشناسی بسیار شناخته‌شده است.

شرطی‌سازی فعال  Operant Conditioning

در این روش یادگیری، فرد در موقعیتی قرار دارد که با وجود یک سری عوامل تقویت‌کننده بیرونی، مثبت یا منفی بودن رفتارهایش را می‌تواند ارزیابی کند.

این نظریه یادگیری، نخستین بار از سوی روانشناس رفتارشناس اسکینر B.F. Skinner مورد بررسی قرار گرفت و می‌توان آن را شرطی‌سازی محیطی هم نامید.

تصور کنید در یک مهمانی حضور دارید. کودک یکی از حاضرین ناگهان میزند زیر گریه و پدر یا مادر او بی‌توجه به رفتار کودک، همچنان سرگرم مهمانی خود است. بعد از مدت کوتاهی کودک دست از گریه کردن برمی‌دارد و حالا مادر از او می‌خواهد تا خواسته‌اش را بگوید.

با این اوصاف، وقتی قرار است بدانیم چگونه یاد می‌گیریم بهتر این است که با اثرات اجتماعی و محیطی روی رفتارهای فردی آشنایی بیشتری داشته باشیم.

کودک گریان بعد از مدتی یاد می‌گیرد که با گریه کردن نمی‌تواند خواسته‌اش را به زبان بیاورد بنابراین، تحت تأثیر تقویت‌کننده‌های محیطی ( بی‌توجهی والدین) روش بهتری برای بیان خواسته‌هایش می‌آموزد.

بنابراین، فرایند یادگیری ما تا میزان بسیار زیادی تحت تأثیر عوامل بیرونی و اجتماعی قرار دارد.

یادگیری اجتماعی یا یادگیری مشاهده‌ای  Social Learning

یکی از نظریه‌های یادگیری که آلبرت بندورا Albert Bandura روانشناس آمریکایی آن را مطرح کرد به بررسی الگوهای اجتماعی تأثیرگذار بر رفتار فردی می‌پرداخت.

او معتقد بود که صرفاً شرطی‌سازی کلاسیک ( ترشح بزاق سگ با شنیدن صدای زنگ) و شرطی‌سازی فعال ( تأثیر تقویت‌کننده‌های بیرونی مثبت و منفی بر رفتار فرد) نمی‌توانند فرایند یادگیری را شکل بدهند.

به باور بندورا، افراد نمی‌توانند فقط بر عملکرد شخصی‌شان متکی باشند تا رفتارهای اجتماعی را بیاموزند، بلکه عوامل بیرونی تأثیر چشمگیری بر شکل یادگیری آن‌ها خواهد داشت.

بندورا عنصر « مشاهده» را در فرایند یادگیری مؤثر می‌دانست و از مثال کودک و والد در این مورد بهره برد.

عروسک بادکرده بوبو  Bobo doll

بوبو عروسک بامزه بزرگی بود که بندورا آن را باد می‌کرد و طی آزمایش‌های خود روی گروهی از کودکان، درصدد یک نتیجه‌گیری جالب‌توجه بود؛ تأثیر رفتار خشونت‌آمیز بر  رفتارهای انتخابی کودک.

بندورا از بزرگ‌سالان حاضر در اتاق می‌خواهد تا رفتار خشونت‌آمیزی با بوبو داشته باشند و حتی از کلمات ناراحت‌کننده‌ای مثل « بزن بترکونش» یا « مشت بزن به‌صورتش» استفاده کنند.

کودکان با مشاهده رفتارهای خشونت‌آمیزی که بزرگ‌سالان نسبت به بوبو نشان می‌دادند، به‌صورت ناخودآگاه می‌آموختند که اجازه پرخاش را دارند.

◄ البته این آزمایش دکتر بندورا از طرف برخی روانشناسان هم زیر سؤال رفت ولی در مجموع بیانگر تأثیر عوامل بیرونی بر انتخاب و یادگیری رفتارهای درونی در فرد می‌تواند باشد.

نقش آموزگار در پاسخ به چگونه یاد می‌گیریم

فرقی نمی‌کند که حرف از یک دانش‌آموز دوره ابتدایی باشد یا دانشجوی سطح دکتری؛ معلم، معلم است و تقریباً مهم‌ترین نقش در تأثیر دانش بر دیدگاه و چشم‌انداز فرد نسبت به زندگی به او واگذار شده است.

آموزگار با پذیرش این نقش، صرفاً یک آموزش‌دهنده نیست بلکه در فرایند یادگیری تأثیر بسیار تعیین‌کننده‌ای دارد که خاطره آن تا سال‌ها، در دالان‌های ذهن فرد باقی خواهد ماند.

چند نفر از شما از معلم کلاس اول خود به نیکی یاد می‌کنید چون واقعاً یک معلم دوست‌داشتنی بود که دستتان را از دست پدر و مادر جدا و شما را با دنیای شگفت‌انگیز کلمات و اعداد آشنا کرد؟

معلم؛ یک آموزش‌دهنده

معلم برای فرد یادگیرنده، به‌ویژه دانش‌آموزان، نقش هویت‌بخش و مدل راهنما را دارد. پر بیراه نیست اگر قرار باشد در معرفی چنین نقشی بگوییم « بهره‌مند از استانداردهای ویژه رفتاری و اخلاقی.»

آموزش‌دهنده‌ای که باید مسئولیت‌پذیر، مستقل، بااخلاق و منظم باشد تا به معنای واقعی، دانش‌آموز یا فرد یادگیرنده او را یک الگوی قابل‌قبول در مسیر یادگیری‌اش در نظر بگیرد.

معلم؛ یک معلم

بله، بهتر است پیچیده‌اش نکنیم و معلم را به معنای کلمه یک « آموزش‌دهنده» بدانیم که قرار است با کمک ابزارهای مفیدی مثل امانت‌داری، انگیزه، ارتباط دوطرفه، آزادی بخشی، مهارت‌های کلامی، مهارت‌های ارتباطی و احساس امنیت، افرادی قوی و مثبت برای جامعه تربیت کند.

اگر همچنان در تلاش برای رسیدن به پاسخ چگونه یاد می‌گیریم هستید بد نیست بدانید که فرایند یادگیری شما با حضور چنین شخصیتی به‌خوبی به نتیجه مطلوب می‌رسد.

♦♦ مهم: حتی اگر بتوانید مهارت حل مسئله را در این فرایند بیاموزید، شما یک معلم کار بلد دارید.

معلم؛ منبع یادگیری

وقتی صحبت از منبع یادگیری می‌شود، اهمیت مهارت معلم در آموزش آنچه به او سپرده شده است، بیش‌ازپیش خود را نشان می‌دهد.

کمی به گذشته برمی‌گردیم و زمان‌هایی که نوبت به طرح سؤال در کلاس می‌رسید. با توجه به دانش و شناخت فعلی خود، فکر می‌کنید معلمی داشتید که برای سؤال‌های یک دانش‌آموز مقطع ابتدایی یا بالاتر پاسخ‌های مناسب و قابل‌فهمی داشته باشد؟ پاسخی در حد و اندازه خودتان، نه پیچیده‌تر و سنگین‌تر.

این بازگشت به گذشته کمک می‌کند فرایند چگونه یاد می‌گیریم را به‌راحتی ارزیابی کنیم چون متوجه می‌شویم چقدر همراهی مسئولانه معلم می‌توانست به ما در درک سؤالی که مطرح می‌شد و فهم پاسخ، کمک کند.

معلم؛ یک تسهیلگر

فرایند یادگیری زمانی اثرگذارتر خواهد شد که معلم بتواند خدمات آموزشی مناسب و کافی را در زمانی مناسب در اختیار دانش‌آموز یا فرد یادگیرنده بگذارد.

نباید فراموش کرد که کیفیت یادگیری فرد تا میزان زیادی تحت تأثیر زمینه‌های آموزشی فراهم‌شده در اجتماع است.

معلم؛ یک مشاور

آیا تا این قسمت مقاله برداشت شما از معلم، یک شخصیت با لباس رسمی، عینک تمام فریم و در حالت دراماتیک با یک ترکه آلبالو در دست بوده است؟!

 اگر نیمکت حوصله شما هنوز پر نشده یک‌بار دیگر این بخش از مقاله را بخوانید تا تصویر شما در ادامه متحول شود.

وقتی صحبت از معلمی که مشاور است به میان می‌آید، موضوعی فراتر از خواندن و یادگرفتن کلمات و محتوای یک کتاب مطرح است.

شما در جاده زندگی سفر متفاوتی را آغاز کرده‌اید که معلم در این مسیر قرار است با تکیه بر تجربیات و اندوخته علمی خود، بهترین کمک و راهنما باشد؛ خواه یک معلم نقاش خواه یک معلم گلخانه دار.

معلم؛ یک نماینده

در فرایند یادگیری، تصمیم بر این است که دیدگاه‌های متفاوتی برای فرد یادگیرنده به نمایش دربیاید. این مسئولیت مهم به عهده آموزش‌دهنده است که با توجه به این دیدگاه‌ها، بستر مناسبی برای ایجاد تغییرات مفید اثرگذار فراهم کند.

♦♦ پرسش: چقدر در زندگی خود از نعمت معاشرت با نمایندگانی که به شما برای متفاوت فکرکردن کمک کردند بهره‌مند بوده‌اید؟

معلم؛ یک انگیزه‌بخش

وقتی پای چگونه یاد می‌گیریم به میان می‌آید، نیاز به یک موتور محرک بیش‌ازپیش احساس می‌شود. نباید فراموش کرد که فرایند یادگیری زمانی موفقیت‌آمیز خواهد بود که نیروی انگیزشی بالایی در وجود فرد آموزنده تزریق شود.

◄◄ هیچ‌وقت معلم زبان دوره راهنمایی را فراموش نمی‌کنم که چطور با گفتن عبارات well done Hoda یا bravo کاری می‌کرد تا همیشه برای بهتر از قبل بودن تلاش کنم تا جاییکه یک روز موفق شدم به‌جای او پای تخته بروم و مبحث جدید را تدریس کنم.

معلم؛ یک مربی

فرقی نمی‌کند یک یادگیرنده درس‌های تئوری باشید یا یک شاگرد مکانیک؛ درس‌هایی که با تقویت مهارت‌های حرفه‌ای سروکار دارند در فرایند یادگیری شما به عهده معلم-مربی سپرده شده‌اند.

مربی بودن یک معلم را بیش از هر گروه دیگری آن‌هایی که به‌صورت تجربی در حال گذراندن دوره هستند یا بیرون از فضای دانشگاهی به دانش‌اندوزی مشغول‌اند درک می‌کنند.

♦♦ شاید بهتر باشد بدانید: در نظر داشتن مجموعه‌ای منسجم (دروس) از آموزش‌ها برای دانش‌آموز یا فرد یادگیرنده ازجمله الزامات آموزشی در فرایند یادگیری است. بدون این مجموعه، آموزش، استانداردهای لازم را ندارد.

معلم؛ یک ارزیابی‌کننده

مثبت بودن فرایند یادگیری تا میزان زیادی تحت تأثیر ارزیابی‌های معلم است. اوست که بررسی می‌کند نتیجه موردنظرش را طی آموزش به دست آورده یا نه.

به خاطر بسپارید که این ارزیابی لزوماً در مورد موفقیت دانش‌آموز یا فرد یادگیرنده نیست بلکه تأکید بر موفقیت معلم یا آموزش‌دهنده در پیاده‌سازی درست و اصولی فرایند یادگیری است.

همچنین با دانلود رایگان اپلیکیشن ذهن میتوانید دسترسی سریع و آسان به کتابخانه صوتی مجموعه ما داشته باشید. از جمله کتاب هایی مفید در حوزه توسعه فردی که در این کتابخانه بارگذاری شده است میتوان به هوش چندگانه گاردنر، کتاب صوتی تمرکز، مکاتب روانشناسی و همچنین قدرت هوش جسمانی اشاره کرد.

پایان‌بخش

وقتی صحبت از چگونه یاد می‌گیریم به میان می‌آید، اهمیت توجه به فرایند یادگیری بیش از هرزمان دیگری خود را نشان می‌دهد. پس چه پای زندگی شخصی شما در میان باشد چه زندگی حرفه‌ای، فراموش نکنید که یادگیری مستمر و کسب مهارت‌های جدیدتر، روح تازه‌تری به کالبد فردیت شما می‌بخشد.

همان‌طور که در ابتدای مقاله برایتان نوشتم آشنایی با سطوح مختلف یادگیری کمک می‌کند تا درک بهتری از فرایند آموختن داشته باشید. پس فرقی نمی‌کند جرقه‌های اولیه کسب‌وکارتان را زده باشید یا یک کاسب حرفه‌ای بوده باشید.

تا زمانی که حافظه خوبی دارید و میدانید چگونه از این قدرت ناشناخته مراقبت کنید، دست از یاد گرفتن هر آنچه مسیر زندگی را برایتان هموارتر و خوشایندتر می‌کند برندارید.

منبع:

https://www.verywellmind.com/learning-theories-in-psychology-an-overview-2795082

https://harappa.education/harappa-diaries/learning-process-and-stages-of-learning

http://www.forchescross.org/12-the-role-of-teachers-in-the-learning-process/