فهرست مطالب
دنیای جدید و عصری که در آن زندگی می‌کنیم، عصر امپراتوری رسانه‌ها نام گرفته است. ما هرروز با اتصال به اینترنت در معرض هزاران خبر، تبلیغ و محتوا قرار می‌گیریم.
اما آیا تابحال فکر کرده‌اید پایش این اطلاعات و تشخیص اطلاعات درست از غلط چطور امکان پذیر است؟ جواب این سوال در مفهوم سوادرسانه‌ای نهفته است. اگر می‌خواهید بیشتر از سواد رسانه‌ای، تاثیر آن در وضعیت ما و راه‌های افزایش سواد رسانه‌ای بدانید با ما در این مقاله همراه باشید.
سواد رسانه‌ای چیست؟
با گسترده شدن ارتباطات و سهولت دسترسی کاربران به فضای اطلاعات و رسانه، هرروز میلیون‌ها محتوا در فضای مجازی تولید می‌شوند. کافیست یک صفحه اینترنتی را باز کنید تا با انبوهی از پیام، تبلیغات و محتوا روبه‌رو شوید که به شما به عنوان یک سیبل تبلیغاتی نگاه می‌کنند.
هرروز هزاران اتفاق در دنیا به وقوع می‌پیوندد. هزاران شبکه خبری و تحلیلی در دنیا فعال هستند که اخبار مختلف را با تحلیل‌های متفاوت در اختیار کاربران قرار می‌دهند. اما این رسانه‌ها هستند که تعیین می‌کنند کاربران به چه اخباری واکنش بیشتری نشان دهند و چه خبری در بایکوت بماند.
[su_note note_color=”#a631a8″ radius=”10″ class=””]
رسانه‌ها تاثیر بسیار زیادی در جهت‌دهی به افکار ما دارند. درواقع رسالت سواد رسانه‌ای این است که به ما قدرت تشخیص و تفکیک اخبار درست را از نادرست، پایش صحیح اطلاعات و فیلتر رسانه‌ها می‌بخشد.
[/su_note]
سوادرسانه‌ای مهارتی قابل ارتقا است که به ما درک درستی از نحوه دریافت صحیح اخبار، اطلاعات و محتواهای تولید شده را می‌بخشد.
به قول دکتر یونس شکرخواه، استاد دانشگاه تهران، سواد رسانه مانند یک رژیم غذایی هوشمند عمل می‌کند. این رژیم غذایی هوشمند به ما آموزش می‌دهد که چه موادی مفید هستند و کدام یک را باید در دسته مضر دسته‌بندی کرد.
سواد رسانه‌ای چه تاثیری در وضعیت ما دارد؟
مهم‌ترین تاثیری که افزایش و ارتقا سوادرسانه‌ای در ما می‌گذارد، این است که به صدها خبری که به درستی یا نادرستی در دسترس ما قرار می‌گیرد اجازه نخواهد داد که تفکرات ما دچار جهت‌گیری خاص شوند. درواقع با افزایش سوادرسانه‌ای بیدی نخواهیم بود که به باد هر خبر فیک و غلط بلرزیم.
اگر سواد رسانه‌ای نداشته باشیم
نداشتن سوادرسانه‌ای در دنیای امپراتوری رسانه‌ها مانند رانندگی در جاده‌های پر از تردد بدون داشتن گواهینامه و تجربه رانندگی است. بدون داشتن سوادرسانه‌ای و شناخت صحیح رسانه، جامعه با یک خبر به سادگی تهییج میشود.
تحریک افکار عمومی و تهییج احساسات شهروندان می‌تواند ضربه‌های جبران‌ناپذیری بر پیکره یک جامعه یا نظام سیاسی یا روان افراد وارد کند. این‌ها تنها یک مورد از عوارض نبود سوادرسانه‌ای در جامعه است.
کسانی که سوادرسانه‌ای قدرتمندی دارد:
- به راحتی می‌توانند اخبار صحیح را از اخبار نادرست تشخیص دهند و درگیر جو رسانه‌ای ساختگی نشوند. آنها هر خبری را به راحتی باور نمی‌کنند و با بررسی ابعاد هر محتوا به سادگی می‌توانند متوجه ساختگی یا متعبر بودن آن شوند.
- سوادرسانه‌ای به این افراد کمک می‌کند متعصب و متحجر نباشند و فکرشان را به روی هر مفهوم جدید باز کنند. آنها بدون سوگیری شخصی و پیش‌داوری و قضاوت مفاهیم را درک می‌کنند و و درباره آن بحث می‌کنند.
- آغوش این افراد روی نظرات مخالف باز است. زنده باد مخالف من، برای این افراد یک شعار صرف نیست. بلکه آن را در زندگی خود جاری و عملی کرده‌اند و به آن عمل به چشم یک سبک فکری نگاه می‌کنند.
- این افراد از رسانه‌ها به صورت هدفمند، با مدیریت، برنامه‌ریزی و به صورت موثر استفاده می‌کنند.
- قدرت سوادرسانه‌ای به جامعه می‌گوید که برای پذیرش دموکراسی آماده‌تر باشند. لازمه پذیرش دموکراسی دو پیش‌فرض اساسی است. تفکر انتقادی و بیان عقاید شخصی.
[su_box title=”همچنین بخوانید: ” style=”bubbles” box_color=”#a631a8″ radius=”20″]
[su_animate type=”shake” duration=”0.5″]تفکر انتقادی چیست؟ چگونه می توانیم تفکر انتقادی را در خودمان تقویت کنیم؟[/su_animate]
[/su_box]
- سوادرسانه‌ای به افراد کمک می‌کند با درک بهتر اخبار و تحلیل وضعیت خبررسانی، به شهروندان قوی‌تر و موثرتری تبدیل شوند.
- افراد با سوادرسانه‌ای قادر خواهند بود که بدون اعمال فیلتری از خارج، خودشان اخبار ناموثق و اطلاعات غلط و بی‌مصرف را پایش و فیلتر کنند.
- داشتن سوادرسانه‌ای کافی به بهبود وضعیت ارتباط رسانه‌ها و شهروندان منجر میشود. افراد با داشتن سوادرسانه‌ای بالا می‌توانند از قامت مخاطب صرفا منفعل خارج شوند و مشارکت فعال و دوسویه‌ای در امر تبادل اطلاعات داشته باشند.
راه‌های افزایش سوادرسانه‌ای چیست؟
حالا که به اهمیت افزایش سطح سوادرسانه‌ای پی بردیم، سوالی که پیش می‌آید این است که چطور می‌توان سطح سوادرسانه‌ای را افزایش داد یا تقویت کرد.
واقعیت این است که نمی‌شود برای افزایش سطح سواد رسانه‌ای کتاب یا جزوه‌ای خاص را توصیه کرد. اصلا افزایش سطح سوادرسانه‌ای پروسه‌ای است که با خواندن کتابی خاص یا نشستن در کلاسی خاص به دست نمی‌آید.
درواقع سوادرسانه‌ای فهمی عمیق و دیدی وسیع را می‌طلبد که افراد با طی کردن سه مرحله متفاوت به آن خواهند رسید.
مرحله اول؛
آﮔﺎﻫﯽ از اﻫﻤﯿﺖ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ و “رژﯾﻢ رﺳﺎﻧﻪ ای” است؛ رژیم رسانه‌ای ﯾﻌﻨﯽ برنامه‌رﯾﺰی و ﮔﺰﯾﻨﺶ ﮐﺮدن زﻣﺎﻧﯽ ﮐـﻪ ﺻﺮف ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮن، اﯾﻨﺘﺮﻧﺖ، مجلهﻫﺎی اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮑ، ﻓﯿﻠﻢ ﻫﺎ و اﻧﻮاع رﺳﺎنه‌های چاپی میشود.
مرحله دوم
افزایش سطح سوادرسانه‌ای است. این مرحله شامل یادگیری ﻣﻬﺎرتﻫﺎی ﺧﺎص ﺗﻔﮑﺮ اﻧﺘﻘﺎدی است. تفکر انتقادی ﯾﮑﯽ از اﺟﺰای اﺻﻠﯽ ﺳﻮاد رﺳﺎﻧﻪای اﺳﺖ.
تفکر انتقادی ﯾﻌﻨﯽ: ﯾادﮔﯿﺮی، ﺗﺠﺰﯾﻪ، ﺗﺤﻠﯿﻞ و ﭘﺮﺳﺶ درﺑﺎره اﯾﻨﮑﻪ ﭼﻪ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ در ﭘﯿﺎم ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﺷﺪه؟ ﺳﺎﺧﺘﺎر آن ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ است؟ ﭼﻪ ﭼﯿﺰی اﺣﺘﻤﺎﻻ ﺣﺬف ﺷﺪه است؟ هدف ارسال پیام چیست؟ درواقع تفکر انتقادی یعنی نگرشی همه‌جانبه و ریزبینانه نسبت به هر محتوایی که تولید میشود.
مرحله سوم و نهایی
افزایش سطح سوادرسانه ای توجه به مبدا و ریشه محتوای تولید شده است. این مرحله ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ ﻓﺮاﺗﺮ از اﯾﻦ ﭼﺎرﭼﻮب می‌پردازد و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﻤﯿﻖ ﺗﺮی را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﻣﯽ دﻫﺪ.
در این مرحله باید از خودمان بپرسیم که پیامی را ﮐﻪ ﻣﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ؟تولید این پیام برای چه هدفی انجام می‌گیرد؟ چه کسی در تولید این محتوا ذی‌نفع است؟ چه کسی بازنده خواهد بود؟ تصمیم‌گیرنده چه کسی است؟
درواقع فرستنده، مخاطب، کانال ارتباط، بستر و زمینه ارسال پیام، مهم‌ترین مسائلی هستند که در سطح سوم افزایش سواد رسانه‌ای بررسی می‌شوند.
یادمان نرود که آموزش سواد رسانه‌ای:
آموزش این سواد یک جریان مادام‌العمر و دائمی است. رسانه‌ها هرروز به موازات پیچیده‌تر شدن تفکرات شهروندان پیشرفت می‌کنند و پیچیده‌تر می‌شوند. همین مساله این ضرورت را ایجاب می‌کند که ما دائما سطح سواد، بینش و ادراک خودمان را به‌روز کنیم.
این سواد امری درون‌زا و خودجوش است. نمی‌توان سواد رسانه‌ای را تقلید کرد. باید سواد رسانه‌ای را براساس فرهنگ بومی و باورهای ملی ساخت و تولید کرد.
این نوع از سواد به علت ماهیت متغیر و پیچیده خود از یک الگوی خاص پیروی نمی‌کند و نمی‌توان در این حوزه نسخه واحدی را برای همه افراد در همه جوامع پیچید.
[su_note note_color=”#a631a8″ radius=”10″ class=””]
آموزش این سواد باید از سنین پایه و در مدارس و آموزشگاه‌ها شروع شود. وظیفه ما در قبال فرزندانمان این است که آنها را با رسانه آشنا کنیم و به جای فیلتر و ممنوعیت دسترسی آنها به انواع رسانه، به آنها استفاده درست از رسانه و پایش اطلاعات را آموزش داد.
[/su_note]
و در آخر
[su_note note_color=”# d1d3d4″ radius=”10″ class=””]
سوادرسانه‌ای مقوله‌ای است که باید جدی گرفته شود. متاسفانه یا خوشبختانه سواد مانند مدرک خریدنی نیست. همه آن چیزی که ما یاد می‌گیریم، تجربه می‌کنیم و کسب می‌کنیم در مجموع سواد ما نامیده می‌شوند.
بروز شدن همگام و همقدم ما با پیشرفت رسانه‌ها یک ضرورت است. اگر دوست داریم تحت تاثیر رسانه‌های فیک و اخبار غلط قرار نگیریم، سواد رسانه‌ای را دست کم نگیریم.
[/su_note]
