راهکار گفتار درمانی چیست؟ گشتی در دنیای شگفت انگیز مغز

وقتی صحبت از شناسایی بهترین راهکار گفتار درمانی می‌شود، اول از همه دنیای بدون حرف و صدا را تصور می‌کنم. جهانی فاقد ارتباط درست با کلماتی شکسته و نامفهوم و انسان‌هایی که ناتوانی‌شان در حرف زدن، چه یک لکنت زبان ساده و چه ازکارافتادگی اندام‌های گفتاری،  پل‌های ارتباطی را نیمه‌تمام یا شکسته می‌کند.

گفتار درمانی درواقع همین‌جاست که نقش خود را قرار است ایفا کند. کمک به تکمیل یا ترمیم همین پل‌های ارتباطی شکسته با کمک روش‌های درمانی مفید و به‌روز.

درصورتی‌که سفر به دنیای اعجاب‌انگیز مغز و آشنایی بیشتر با عملکرد هر ناحیه آن برای نقش داشتن در فرایند گفتار برایتان جالب و خواندنی است، از همین نقطه، باهم آغاز می‌کنیم!

کنترل گفتار در کدام بخش مغز انجام می‌شود؟

همان‌طور که میدانید مغز انسان مسئول تقریباً تمامی عملکردهای فیزیکی بدن و تفسیر و پردازش اطلاعات بیرونی است. در این مقاله قرار نیست به عملکرد function کلی مغز بپردازیم.

بد نیست بدانید که بسیاری از بخش‌های حرف زدن و گفتار زیر نظر بزرگ‌ترین ناحیه مغز یعنی مخ cerebrum انجام می‌شود. این مخ از دو نیمکره hemispheres تشکیل می‌شود که این دو نیمکره با یک نوار عصبی معروف به جسم پینه‌ای corpus callosum با هم در ارتباط هستند.

شاید بد نباشید با نگاهی علمی پاسخ مناسبی که در عنوان مطرح شد داشته باشیم:

گفتار ما معمولاً با فعالیت نیمکره چپ مخ اتفاق می‌افتد. درحالی‌که تقریباً یک‌سوم افراد چپ‌دست از سمت راست مخ خود برای حرف زدن و هر فعالیت گفتاری استفاده می‌کنند.

راهکار گفتار درمانی؛ آشنایی با قسمت‌های درگیر مغز برای حرف زدن

دهه‌های اخیر، دوره پژوهش‌ها و آزمایش‌های گسترده در مورد فرایند زبانی در مغز بوده است. حالا بسیاری از دانشمندان علم گفتار درمانی به این توافق رسیده‌اند که کنترل گفتار بخشی از شبکه‌ای پیچیده در مغز است.

شاید برایتان جالب باشد اگر بدانید که حرف زدن ما در فرایندی بسیار متفاوت اتفاق می‌افتد؛ از فکر کردن تا تبدیل اندیشه به واژه‌ها و رسیدن به مرحله جمله‌سازی و درنهایت حرکت زبان و دهان تا صداهای مشخصی تحت عنوان « حرف زدن» به گوشمان برسد.

مخ (مغز)

بالاتر برایتان در مورد بخش‌بندی مخ به دو نیمکره نوشتم. حالا اضافه می‌کنم که نیمکره‌ها هرکدام دارای قسمت‌هایی به اسم لب هستند. این لب‌ها هم هرکدام بخش پیشانی، جداری، گیجگاهی و پس‌سری دارند.

لب‌های پیشانی و گیجگاهی که قسمت جلو و دو طرف نیمکره را شامل می‌شوند آماده شکل دادن به فرایند گفتار و درک مطلب هستند.

ناحیه بروکا  Broca’s area

این قسمت را باید در بخش جلویی نیمکره چپ مغز پیدا کنید. نقش بروکا تبدیل تصورات و افکار شما به زنجیره‌ای از واژه‌هاست.

فراموش نکنید که این ناحیه نقش تأثیرگذاری بر مرحله پیش از حرف زدن شما دارد.

اگر بخواهید بیشتر در مورد این سرزمین شگفت‌انگیز مغز بدانید باید اضافه کنم که بروکا کمک می‌کند تا اطلاعات دریافت شده به بخش دیگری از مغز به نام قشر حرکتی motor cortex رسانده شود. قشر حرکتی هم که در فرایند تنظیم راهکار گفتار درمانی تحت کنترل قرار می‌گیرد برای کنترل حرکات دهان شما آماده خدمت است.

♦♦ نکته: ناحیه بروکا برگرفته از نام دکتر فرانسوی پیر پاول بروکا Pierre Paul Broca  است که موفق به شناسایی این بخش از مغز در سال ۱۸۶۱ شد.

ناحیه ورنیکه  Wernicke’s area

این قشر مغز را مسئول فرایند درک مطلب و زبان نوشتاری می‌دانند. در سال ۱۸۷۶ میلادی بود که کارل ورنیکه Karl Wernicke موفق به کشف این بخش شد.

با کمی تمرکز متوجه جای قرارگیری ناحیه ورنیکه درست پشت گوش‌هایتان می‌شوید؛ بخشی در لب گیجگاهی.

♦♦ از نقش ناحیه ورنیکه به‌عنوان نقطه پردازش صدا غافل نشوید ♦♦

Arcuate fasciculus

پل ارتباطی بین ناحیه ورنیکه و بروکا، رشته‌ای از نورون‌های عصبی هستند که Arcuate fasciculus نام دارد. واژه‌سازی، شفافیت در حرف زدن و درک مفهوم ساختار زبان کار این قسمت است.

ساقه مغز  Cerebellum

به قسمت‌های جذاب سفر به سرزمین عجایب رسیدیم؛ ساقه مغز!

این نقطه کوچک را باید در قسمت زیرین و پشت مغز پیدا کنید. ساقه مغز در اصل مسئولیت  شگفت‌انگیز زیر را دارد:

هماهنگی برای حرکات ارادی ماهیچه‌ها

درواقع باز و بسته کردن دهان، حرکت دست‌وپا، ایستادن و حفظ تعادل به لطف این ناحیه انجام می‌شود.

♦♦ مهم: وقتی صحبت از یافتن راهکار گفتار درمانی به میان می‌آید، متخصص گفتار درمانگر به این قسمت مغز به‌عنوان کنترل‌کننده فرایند زبانی بیش از هرزمان دیگر توجه ویژه دارد.

قشر حرکتی  Motor cortex

حالا وقت آن رسیده تا با این سرباز کهنه‌کار فرایند گفتار آشنا شوید!

حرکت ماهیچه‌های دهان، زبان و حلق که درنهایت باعث درست حرف زدن شما می‌شود به لطف قشر حرکتی اتفاق می‌افتد.

بهتر است زیاد برای پیدا کردنش تلاش نکنید؛ لب پیشانی. این ناحیه اطلاعات را از ناحیه بروکا می‌گیرد و فرمان حرکت ماهیچه‌های صورت، دهان، زبان، لب‌ها و حلق را صادر می‌کند.

فرایند یافتن راهکار گفتار درمانی؛ شناسایی و تشخیص

چه می‌شود اگر یکی یا چند ناحیه بالا آسیب ببیند، دچار حادثه شود یا فعالیت غیرعادی داشته باشد؟

پیش از آنکه موفق به یافتن بهترین راهکار گفتار درمانی شویم شاید بد نباشد به شناسایی اتفاقی که درنهایت فرد را راهی درمان می‌کند بپردازیم.

اگر پیشامدی که اتفاق می‌افتد در حرف زدن یا فهمیدن گفتار فرد خللی ایجاد کند، او دچار افیزیا aphasia یا ناتوانی در حرف زدن شده است. اما اگر ماهیچه‌های درگیر در حرف زدن هماهنگی لازم را با هم نداشته باشند فرد دچار آپارکسیا apraxia یا ناتوانی در حرکت دادن ماهیچه‌های درگیر شده است.

[su_box title=”همچنین بخوانید: ” style=”bubbles” box_color=”#a631a8″ radius=”20″]

[su_animate type=”shake” duration=”0.5″]بهبود عملکرد حافظه و مغز در زندگی پیچیده امروز

[/su_box]

 

♦♦ مهم: حمله قلبی یا هر نوع حادثه ناگوار یا تروما زمینه‌ساز این اختلالات گفتاری هستند که معمولاً هم سمت چپ مغز را هدف قرار می‌دهد. تومورها و التهابات مغزی از دیگر دلایل شایع در ناتوانی گفتاری هستند.

پس از شناسایی یکی از این دو بیماری، لازم است تا گفتار درمانگر ناحیه درگیر مغز را با دقت مشخص و شدت آسیب را تعیین کند. نشانه‌های زیر به تشخیص سریع و دقیق گفتار درمانگر کمک خواهد کرد:

◄ کند یا جویده‌جویده حرف زدن

◄ گفتن جملات طولانی و بی‌معنی

◄ ناتوانی در تکرار واژه‌هایی که از فرد خواسته می‌شود تا دوباره بگوید

◄ ناتوانی عمومی برای حرف زدن و فهمیدن

گفتار درمانی چگونه عمل می‌کند؟

حالا وارد سرزمین عجایب دیگری به نام گفتار درمانی شدیم. آشنایی با عملکرد گفتاری مغز کمک می‌کند تا در ادامه درک درست و کافی از نقش درمان و پیدا کردن راهکار گفتاردرمانی داشته باشیم.

ارزیابی و درمان مشکلات ارتباطی و اختلالات گفتاری هدف گفتار درمانی است. در این مسیر حضور یک گفتار درمانگر یا آسیب‌شناس گفتار/ زبان speech-language pathologists (SLPs) همواره لازم خواهد بود.

انواع راهکار گفتار درمانی کدام است؟

انواع درمان‌ها درواقع برای بهبود مشکلات ارتباطی در فرد آسیب‌دیده است که شامل درمان‌هایی مثل:

• درمان تلفظ articulation therapy
• درمان فعالیت‌های بینا زبانی (گفتار، درک مطلب، تلفظ)

می‌شود که البته این درمان‌ها بستگی به نوع اختلال گفتاری یا زبانی دارد.

چه زمانی نیاز به گفتار درمانی احساس می‌شود؟

احتمال دارد که اختلالات گفتاری در دوره کودکی پیش آمده یا فردی در بزرگ‌سالی و به دلیل حادثه یا بیماری درگیر این نقص شده باشد؛ حملات قلبی یا آسیب‌های مغزی از جمله پرتکرارترین دلایل هستند.

راهکار گفتار درمانی؛ موارد درمانی

در ادامه قصد دارم به مواردی که نیاز به همراهی و نظارت یک گفتار درمانگر یا آسیب‌شناس گفتاری دارد بپردازم.

اختلال در تلفظ   Articulation disorders

فردی که دچار این آسیب شده نمی‌تواند کلمات را به‌درستی تلفظ کند. با توجه به اینکه احتمال بروز این اختلال در دوره کودکی بیشتر است، او ممکن است صداها را در دهان رها، جور دیگری ادا، اشتباه و نامفهوم تلفظ یا صدای جدیدی اضافه کند.

نمونه: کودک به جای تلفظ کلمه « عروسک» می‌گوید « علوسک»

اختلال در روان گفتن  Fluency disorders

در این نوع اختلال، شکل بیان، سرعت و آهنگ زیر نظر قرار می‌گیرد. از جمله اختلال روان گفتاری می‌توان به لکنت زبان و ناهنجار گویی اشاره کرد.

فرد درگیر این اختلال مشکلاتی برای صداسازی و گفتن کلمات دارد که به‌صورت گیر کردن یا تکرار بخشی یا همه بخش‌های  کلمه خود را نشان می‌دهد.

♦♦ مهم: فرد مبتلا اغلب بسیار سریع و مبهم حرف میزند.

اختلال رزونانس  Resonance disorders

این اختلال زمانی پیش می‌آید که گرفتگی در مسیر جریان هوای بینی یا دهان به وجود آمده باشد که درنتیجه بخش ارتعاشی مربوط به کیفیت صدا را تحت تأثیر قرار می‌دهد. همچنین اگر حفره حلقی درست بسته نشود، فرد چنین تجربه‌ای خواهد داشت.

اختلال رزونانسی معمولاً به دلایل زیر شناسایی می‌شود:

• شکاف ایجادشده در کام
• اختلالات عصبی
• تورم لوزه

اختلال شنوایی  Receptive disorders

فرد دچار این اختلال از ناتوانی برای درک و پردازش آنچه دیگران می‌گویند رنج می‌برد. این وضعیت کاری می‌کند تا فرد گوینده این موارد را برداشت کند:

◄ احساس کند کسی که این نشانه‌ها را دارد از حرف‌های او خوشش نمی‌آید.

◄ فرد مبتلا نمی‌تواند دستورالعمل‌ها را به‌درستی پیاده کند.

◄ گنجینه لغات فرد ناتوان محدود است.

مواردی مثل اتیسم، ناشنوایی و آسیب‌های وارد شده به سر از جمله دلایل بروز این اختلال هستند.

اختلال بیانی Expressive disorders

این اختلال شامل ناتوانی در بیان و انتقال اطلاعات می‌شود. فرد مبتلا به چنین اختلالی احتمالاً دردسرهایی برای ساخت درست جملات متحمل می‌شود. اختلالات رشد مثل سندرم داون و ناشنوایی زمینه بروز این مشکل هستند.

♦♦ مهم: درصورتی‌که فرد دچار ترومای مغزی یا هر بحران پزشکی دیگر شده باشد، امکان بروز اختلال بیانی افزایش پیدا می‌کند.

اختلال ارتباطی- شناختی  Cognitive-communication disorders

در این نوع اختلال،  شناسایی دلیل بروز ناتوانی‌ها در برقراری ارتباط اهمیت بالایی دارد؛ آسیب به بخش‌هایی از مغز که به فرد توان فکر کردن می‌دهد.

موارد زیر از جمله نشانه‌های اختلال ارتباطی- شناختی هستند:

مشکل حافظه

ناتوانی در حل مسئله

به‌سختی حرف زدن

به‌سختی شنیدن

همچنین، آسیب‌شناس به مشکلات مربوط به زمان تولد ( موارد بیولوژیکی) مثل رشد غیرعادی مغز، عصب‌شناسی و آسیب وارد شده به مغز یا حمله قلبی در مسیر شناسایی راهکار گفتار درمانی توجه دارد.

اختلال ضعف تکلم   Aphasia

از این اختلال به‌عنوان ناتوانی فرد برای حرف زدن و درک حرف دیگران یاد می‌شود. همچنین نشانه‌هایی از ضعف در خواندن و نوشتن نیز در آن وجود دارد. مانند سایر اختلالات، حمله قلبی و مشکلات مغزی باعث بروز آن می‌شود.

اختلال ضعف اندام گفتاری  Dysarthria

ضعف یا ناتوانی در حرکت دادن اندام‌های گفتاری باعث بروز این اختلال می‌شود. توجه داشته باشید که اختلال در سیستم عصبی، موقعیت‌های زیر را تشدید می‌کند:

بیماری ام.اس

بیماری اسکلروز جانبی یا تحلیل کنترل ماهیچه‌های بدن

حمله قلبی

در فرایند گفتار درمانی چه اتفاقی می‌افتد؟

همان‌طور که بالاتر نوشته شد، گفتار درمانگر یا آسیب‌شناس در تلاش است تا بهترین راهکار گفتاردرمانی را با ارزیابی نوع اختلال شناسایی شده در نظر بگیرد.

نباید فراموش کرد که انتخاب نوع درمان باید بر اساس سن بیمار باشد.

گفتار درمانی برای کودکان

گفتار درمانگر با توجه به نوع و سطح اختلال، کودک را وارد فاز درمان در کلاس، گروه‌های کوچک یا جلسه یک‌به‌یک ( درمانگر- درمان‌پذیر) می‌کند.

تمرین‌هایی که برای این گروه سنی انتخاب می‌شود باید بر اساس نوع اختلال، سن و نیازهای کودک باشند.

فرایند گفتار درمانی برای کودک می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

◄ آسیب‌شناس با کمک حرف زدن، بازی و کتاب‌های مختلف، تصاویر و سایر ابزار دیگر که باعث دخالت زبان می‌شوند بستری فراهم می‌کند تا به رشد زبانی کودک کمک کند.

◄ در فرصتی که برای بازی مناسب سن او در نظر گرفته شده، درمانگر سعی می‌کند تا صداها را به‌درستی تلفظ کند. بدین ترتیب کمک می‌کند تا تلفظ دقیق کلمات در حافظه او ذخیره شود.

◄ تمرین‌ها و مناسب‌ترین راهکار گفتاردرمانی را به‌عنوان تکلیف منزل کودک در نظر می‌گیرد. این تمرین‌ها باید در منزل و با همراهی والدین یا پرستار بچه انجام شوند.

گفتار درمانی برای بزرگ‌سالان

هیچ فرقی ندارد! بزرگ‌سال مبتلا به اختلال گفتاری هم متناسب با نوع اختلال و نیازهایش تحت درمان قرار می‌گیرد. حرف زدن، تمرین‌های زبانی و ارتباطی- شناختی از جمله انواع راهکار گفتار درمانی برای این گروه سنی است.

شاید بهتر باشد بدانید که فرایند درمان می‌تواند شامل آموزش بلعیدن هم باشد. این گزینه به دلیل بروز حادثه یا پرونده پزشکی فرد اضافه می‌شود که بیماری پارکینسون یا سرطان دهان از جمله آن‌هاست.

در ادامه با تمرین‌های متمرکز بیشتری آشنا می‌شویم:

◄ مهارت حل مسئله، تقویت حافظه، سازمان‌دهی و فعالیت‌های مشابه که به تقویت توانمندی‌های شناختی-ارتباطی کمک می‌کنند.

◄ راهکارهای گفت‌وگو برای بهبود ارتباطات اجتماعی

◄ تمرین تنفس برای اختلال نوع رزونانس ( مشکلات اندام گفتاری)

◄ تمرین برای تقویت ماهیچه‌های دهانی

آشنایی با چند منبع مناسب برای گفتار درمانی

در کنار یک درمانگر متعهد، همچنین می‌توان منابع زیر را به‌عنوان تمرین در خانه انتخاب کرد:

◄ اپلیکیشن های گفتاردرمانی

خوشبختانه در این زمینه، امکان دسترسی آسان به نرم‌افزارهای فارسی برای درمان‌پذیرهای عزیز فراهم شده است.

• نرم افزار بگو- گروه سنی کودکان
• نرم افزار بهارک- نسخه رایگان برای گروه سنی کودکان
• نرم افزار نادی- گروه سنی کودکان
• نرم افزار تولید بیان- نسخه خانگی و مورد تأیید انجمن علمی گفتاردرمانی کشور

◄ بازی‌های و اسباب‌بازی‌های رشد زبانی مثل کارت‌های بازی

◄ کتاب‌های سرگرمی

مدت زمان لازم برای پیاده سازی بهترین راهکار گفتار درمانی

با در نظر گرفتن فاکتورهای زیر، مدت زمان لازم برای اثربخشی درمان تعیین می‌شود:

• سن درمان‌پذیر
• نوع و شدت اختلال
• پیوستگی و نظم در انجام درمان
• پرونده پزشکی درمان‌پذیر
• مشخص بودن نوع درمان

♦♦ نکته♦♦

یک سری از اختلالات گفتاری هستند که در ریشه در دوره کودکی دارند ولی با رشد کودک، این اختلال هم به‌تدریج کم و کمتر می‌شود تا درنهایت از بین می‌رود. درحالی‌که برخی دیگر همچنان تا بزرگ‌سالی ادامه پیدا می‌کند و نیاز به درمان بلند مدت دارد.

فراموش نکنید که سن درمان‌پذیر یکی از فاکتورهای تعیین کننده مهم در اثربخشی درمان است. هرچه سن فرد کمتر باشد قاعدتاً نتیجه بخشی درمان بیشتر خواهد بود.

همچنین میتوانید به کلیک روی صویر زیر، ضمن دانلود رایگان اپلیکیشن ذهن دسترسی آزاد و نامحدودی به کتابخانه صوتی مجموعه داشته باشید و از شنیدن کتاب های متنوع در حوزه سلامت و توسعه فردی نهایت بهره را ببرید.

پایان‌بخش

وقتی صحبت از راهکار گفتار درمانی می‌شود باید پا به دنیای مغز و عملکردهای شگفت‌انگیز آن گذاشت؛ از مرحله تفکر تا حرکت اندام گفتاری و تولید صدا.

امروزه، در حوزه درمان می‌توان به مدد فناوری‌های پیشرفته نوین مشکلات و اختلالات گفتاری پیش آمده در هر گروه سنی را شناسایی و برای درمان و بهبود آن اقدام کرد.

باعث افتخار ماست که در بخش دیدگاه مقاله، سهمی از تجربیات و نظرات شما در این حوزه درمانی داشته باشیم.

منبع:

https://www.healthline.com/health/speech-therapy#success-rate

https://www.healthline.com/health/einstein-syndrome#diagnosis

https://www.healthline.com/health/what-part-of-the-brain-controls-speech#takeaway

 https://cafebazaar.ir/app/com.nkhosraviandmoazedi.ava