فهرست مطالب
تکنیک حل مسئله استخوان ماهی که بانام تکنیک ایشیکاوا هم شناخته می‌شود، یکی از معروف‌ترین تکنیک‌های حل مسئله در دنیای مدیریت و کسب‌وکار است. از این تکنیک و کاربرد آن چه می‌دانید؟ اگر دوست دارید با روشی آشنا شوید که به شما در ریشه‌یابی مسائل و مشکلات کمک کند، با ما در ادامه این مقاله همراه باشید.
تکنیک حل مسئله استخوان ماهی
تکنیک حل مسئله استخوان ماهی یکی از پرکاربردترین تکنیک‌های پاسخ به سؤال در ریشه‌یابی مسائل و مشکلات است. اصولاً مدیران وقتی قرار است علل یک مشکل ریشه‌یابی شود یا فرآیندهایی که می‌توانند بر خروجی سیستم مؤثر باشند شناسایی شود، از این تکنیک استفاده می‌کنند.
این تکنیک اولین بار در ۱۹۴۳ توسط دکتر ایشیکاوا در دانشگاه توکیو توسعه یافت و وارد ادبیات مدیریت شد. این تکنیک نمودار استخوان ماهی هم نامیده می‌شود. به این نمودار، نمودار علت و معلول هم می‌گویند. دلیل نام‌گذاری این نمودار به استخوان ماهی این است که شکل این نمودار درست شبیه ستون فقرات ماهی از یک خط اصلی علی و چندین رشته فرعی معلول تشکیل شده است.
تکنیک حل مسئله استخوان ماهی می‌تواند در اولین قدم از فرآیند اشکال‌یابی سیستم مورداستفاده قرار بگیرد. با استفاده از این نمودار می‌توان عوامل زائد را غربال کرد تا در گام‌های بعدی به عوامل مؤثرتر برسید. از این نمودار در روش‌های بهبود فرآیند در شناسایی علل اصلی ایجادکننده مشکلات استفاده می‌شود.
روش کار در این تکنیک به این صورت است که ابتدا ریشه‌های بالقوه مشکلات شناسایی می‌شوند تا آزمایش‌های بیشتر برای شناسایی ریشه اصلی روی آن‌ها صورت بگیرد.
از این روش می‌توانید برای حل هر نوع مشکلی استفاده کنید و شرایط آن را با نیازتان تنظیم کنید.
مقاله مرتبط: تفکر تیمی و حل مسئله
چرا از تکنیک استخوان ماهی استفاده کنیم؟
تکنیک حل مسئله استخوان ماهی بسیار آسان است و به‌سادگی می‌توان آن را یاد گرفت؛ درعین‌حال این روش راهی مستقیم برای حل مشکلات است.
این تکنیک می‌تواند معیارهای جدید به ما معرفی کند، اما در اصل ابزاری بصری برای توسعه تفکر انتقادی به‌حساب می‌آید.
تهیه نمودار استخوان ماهی مستلزم همکاری همه اعضای گروه و درگیری نیروی کار است. این خصوصیت باعث می‌شود که مهارت حل مسئله را همه اعضای گروه به‌درستی یاد بگیرند.
این نمودار به شما کمک می‌کند که علل اصلی را کشف و ثبت کنید و سایر عوامل را به‌درستی سازمان‌دهی کنید. با این کار وقت کمتری تلف می‌شود و شما قادر خواهید بود روی مسئله اصلی متمرکز شوید.
همچنین با استفاده از نمودار استخوان ماهی می‌توانید اولویت‌بندی عوامل را به‌درستی انجام دهید.
این تکنیک موجب گسترش فهم پیوندهای بصری میان اجزا سیستم و تفکر سیستمی خواهد شد.
بیشتر بخوانید: تفکر حل مسئله چیست؟
چه زمانی از نمودار استخوان ماهی استفاده کنیم؟
همان‌طور که قبلاً اشاره کردیم، تکنیک حل مسئله استخوان ماهی می‌تواند در موارد متعددی مورد استفاده قرار بگیرد، اما این تکنیک به‌صورت خاص در موارد زیر استفاده می‌شود:
- شناسایی دلایل احتمالی یک اختلال و مشکل،
- کمک به توسعه محصولات و خروجی سیستم‌ها از طریق شناسایی مشکلات و نیازهای فعلی در بازار،
- آشکارسازی نقاط مشکل‌ساز و نارسایی‌های سیستم در فرآیندهای تولیدی و تجاری،
- جلوگیری از تکرار مجدد مشکلات و یا فرسودگی و ضعف عملکرد در کارمندان و کارگزاران سیستم،
- اطمینان از اینکه هر نوع اصلاحاتی که پیش‌بینی و اعمال خواهد شد، راه‌حل مسئله خواهد بود.
از کجا شروع کنیم؟
تکنیک حل مسئله استخوان ماهی معمولاً در طول جلسات تیمی برای شناسایی مشکلات استفاده می‌شود. همه ابزاری که برای ترسیم این نمودار نیاز دارید، یک صفحه‌نمایش یا وایت‌بورد است. اول باید به‌خوبی مشکل را تعریف کنید و ابعاد آن را برای اعضای تیم روشن کنید.
حتما می‌دانید که تعریف درست مشکلات و نارسایی‌ها اولین قدم حل آن‌ها است. درست مثل زمانی که دانشمندان می‌خواهند واکسنی برای جلوگیری از بروز یک بیماری خاص بسازند. آن‌ها تا ندانند با چه جنسی از میکروب و ویروس طرف هستند نخواهند توانست واکسن یا داروی آن را تهیه کنند.
بعد از تعریف مشکل نوبت به ترسیم نمودار می‌رسد. ابتدا باید سر ماهی را بکشید که همان کادر و یا جعبه‌ای است مشکل اصلی در آن نوشته می‌شود. سپس پیکانی افقی در صفحه بکشید و سر فلش را به سمت سر رسم کنید.
شما ستون فقرات ماهی را رسم کرده‌اید که محل قرارگیری علل فرضی ایجاد مشکل است.
قدم بعدی چیست؟
در این مرحله از تکنیک حل مسئله استخوان ماهی باید حداقل چهار علت اصلی را فرض کنید که می‌تواند به مشکل شما کمک کند. این علل می‌توانند در دسته‌بندی‌های عمومی مانند روش‌ها، مهارت‌ها، تجهیزات، نیروها، افراد، مواد، محیط یا اندازه‌گیری‌ها باشد. این پارامترها با فلش از ستون فقرات اصلی جدا می‌شوند و استخوان‌های ماهی را شکل می‌دهند.
اعضای تیم باید برای هر دلیل اصلی اطلاعات حمایتی و پشتیبانی تهیه کنند. شما می‌توانید از طریق جلسات طوفان مغزی درباره هرکدام از این دسته‌بندی‌ها ایده‌پردازی کنید و اطلاعات را روی تخته بنویسید.
روش‌های زیادی برای ایده پردازی در مورد حل مسئله وجود دارند. شما می‌توانید از روش ۵why یا ۴p استفاده کنید. با این کار می‌توانید گفتگوهایتان را روی موضوع مشخص، متمرکز کنید و زودتر به جواب برسید.
آن‌قدر این کار را تکرار کنید که بالاخره به علت اصلی و راه‌حل اساسی موردنظر برسید. در مرحله آخر نمودار آنالیز می‌شود تا درباره نتیجه برای مراحل بعدی کار، توافق شود.
مقاله مرتبط: تفکر واگرا چیست؟
نکات مهم درباره تکنیک حل مسئله استخوان ماهی
برای اجرایی کردن تکنیک حل مسئله استخوان ماهی به نکات زیر توجه کنید:
- مطمئن شوید که همه اعضای تیم درک درست و واحدی از وضعیت و نکات مربوط به مشکل پیش آمده دارند. تا حد امکان جواب واحد و درستی به سوالات چه چیزی، کجا، چه موقع، چه مقدار و.. داشته باشید. هرچقدر اطلاعات درباره زوایای مشکل کافی و بر اساس مستندات باشد، روند کار بهتر پیش خواهد رفت.
- هدف اصلی تکنیک حل مسئله استخوان ماهی درگیر کردن افراد تیم در حل مسئله و مشکل‌گشایی است. کار تیمی و شرکت همه اعضای گروه در فرآیند را فراموش نکنید.
- می‌توانید از نمودار استخوان ماهی به‌عنوان یک سند کاری استفاده کنید که در صورت جمع‌آوری اطلاعات بیشتر، دائماً به‌روز شود و راه‌حل‌های جدیدی برای آن پیش‌بینی شود.
- در حالت ایدئال باید علل اصلی در یک دسته‌بندی قرار بگیرند. هرچند در بعضی از موارد ممکن است با دسته‌های دیگر همپوشانی داشته باشند.
- اگر برای طراحی فرآیند یا افزایش بهره‌وری و توسعه خروجی سیستم از نمودار استخوان ماهی استفاده می‌کنید، تعیین صحیح خروجی هم اهمیت زیادی دارد. اهداف باید عینی و کاملاً قابل دست‌یابی باشند.
- در این تکنیک باید مشکل اصلی را در سمت راست قرار دهید و علل آن را انتخاب کنید. استخوان‌ها می‌توانند تأثیر علل را نشان بدهند. یادتان باشد که هرچقدر علل مهم‌تر و تأثیرگذارتر باشند، باید به سر ماهی نزدیک‌تر شوند.
برای مطالعه بیشتر: موانع تفکر خلاق
و در آخر
تکنیک حل مسئله استخوان ماهی زمانی کارایی بهتری خواهد داشت که افراد زیادی درگیر حل آن شوند. می‌دانید که کار تیمی گاهی به مشکل برمی‌خورد. اگر اعضای تیم شما جدیدالورود هستند یا ارتباط کاری کمرنگی بین آن‌ها وجود داشته باشد، مشکلات بیشتری به وجود می‌آید. از این تکنیک به‌عنوان فرصتی برای همکاری بیشتر و تعامل سازنده بین اعضای تیم استفاده کنید.
استفاده از تکنیک استخوان ماهی می‌تواند از ساده‌ترین ابزار مانند کاغذ و قلم بهره بگیرد، اما برای راحتی کار می‌توانید از نرم‌افزارهای مختلفی استفاده کنید. نرم‌افزارهای مدیریتی آفیس گزینه خوبی برای این کار است.
نمودار استخوان ماهی می‌تواند در موقعیت‌هایی که نیاز به درک همه‌جانبه شما از عوامل مؤثر دارد بسیار کمک کننده است. بدون درک صحیح سیستم نخواهید توانست کاری پیش ببرید به همین دلیل این نمودار بسیار ارزشمند و مؤثر خواهد بود.
