فهرست مطالب
داشتن تفکر انتقادی یکی از لازمه‌های تصمیم‌گیری درست و انتخاب راه‌حل صحیح برای مواجهه با مسائل است. اگر با تفکر انتقادی آشنا نیستید یا دوست دارید از راه‌های تقویت تفکر انتقادی بدانید، مقاله درستی را برای مطالعه انتخاب کرده‌اید. با ما در ذهن همراه باشید تا بیشتر از این تفکر و تقویت آن با شما صحبت کنیم.
تفکر انتقادی چیست؟
شاید کمی مفهوم تفکر انتقادی برایتان عجیب و یا غریبه باشد. تفکر انتقادی برخلاف ظاهر نامش، ابداً به معنای مخالفت با هر چیز یا عیب‌جویی نیست. بلکه مفهوم بسیار مثبتی دارد.
این تفکر به معنای اندیشیدن به‌صورت مستقل و فارغ از همه پیش‌زمینه‌های ذهنی یا القاء جامعه است. درواقع تفکر انتقادی به معنای بالاترین سطح کیفی اندیشیدن و دستیابی به نتیجه و راه‌حل است. به همین دلیل شناخت راه‌های تقویت تفکر انتقادی از اهمیت ویژ‌ه‌ای برخوردار است.
کسی که تفکر انتقادی دارد، می‌تواند به هر چیز اساسی و بنیادین فکر کند و حتی طرز تفکر خودش را هم زیر سؤال ببرد. افراد با تفکر انتقادی توان اندیشیدن به‌صورت منطقی را دارا هستند و کمتر در تصمیم‌گیری‌هایشان دچار تردید یا اشتباه می‌شوند.
تفکر انتقادی به معنای شنا در خلاف جهت مسیر رودخانه است. کسی که انتقادی فکر می‌کند توانسته است یک گام بالاتر از جامعه خودش قدم بردارد و فراتر از افراد دیگر فکر کند. احتمالاً داستان ماهی سیاه کوچولو، نوشته صمد بهرنگی را خوانده باشید. تفکر انتقادی یعنی همان ماهی سیاه کوچکی که نمی‌خواست در آبگیر کوچک زندگی کند.
معمولاً افرادی که دارای تفکر انتقادی هستند، می‌توانند فلاسفه موفق یا جامعه‌شناسان کارکشته‌ای باشند. اما داشتن تفکر انتقادی فقط در تولید اندیشه و اندیشه‌ورزی به کمک ما نخواهد آمد. این تفکر مزایای مثبت دیگری هم دارد که در ادامه آن‌ها را باهم بررسی خواهیم کرد.
مزایای داشتن تفکر انتقادی
بد نیست قبل از بررسی راه‌های تقویت تفکر انتقادی، از مزایای داشتن این تفکر صحبت کنیم. در ادامه بعضی از مزایای داشتن تفکر نقادانه را باهم بررسی خواهیم کرد.
شناخت کامل و همه‌جانبه از خود و پیرامون
افرادی که تفکر انتقادی دارند، به شناخت نسبتاً جامعی نسبت به محیط زندگی و افراد اطراف خود رسیده‌اند. آن‌ها از خودشان، جایگاهشان، تفکرات و توانایی‌هایشان به‌خوبی آگاه هستند و شناخت کاملی نسبت به خودشان دارند.
توانایی حل مسئله
افرادی که تفکر انتقادی قدرتمندی دارند، می‌توانند در مدت‌زمان کوتاه‌تری نسبت به دیگران به حل مسئله دست پیدا کنند. این افراد با بررسی درست و همه‌جانبه موضوعات، می‌توانند راه‌حل‌هایی کاربردی‌تر و درست‌تر ارائه کنند.
تصمیم‌گیری صحیح
کسانی که تفکر انتقادی دارند، معمولاً تصمیم‌گیرندگان بهتری نسبت به سایرین هستند. آن‌ها با خلق ایده‌های جدید و بررسی همه‌جانبه موضوعات، معمولاً به نتایج بهتری از مسائل می‌رسند و به همین دلیل، می‌توانند مدیران و رهبران موفقی باشند.
دوری از تعصب
همان‌طور که قبلاً هم اشاره کردیم، کسانی که تفکر انتقادی دارند توانایی به چالش کشیدن پیش‌زمینه‌های ذهنی، عقاید قدیمی و باورهای جمعی را دارند. آن‌ها در به چالش کشیدن ارزش‌ها و عقاید خودشان هم جسورانه عمل می‌کنند. همین خصوصیت از آن‌ها افرادی بدون تعصب و اندیشمندانی آزاداندیش می‌سازد. آن‌ها به هر ایده جدید به‌عنوان یک ایده قابل‌بحث و دارای ارزش نگاه می‌کنند و از پیش‌داوری دور هستند.
بیشتر بخوانید: آیا با راه های مطرح کردن انتقاد سازنده آشنا هستید؟
راه‌های تقویت تفکر انتقادی
اما چطور می‌توان تفکر انتقادی را تقویت کرد؟ ما در ادامه چند راهکار عملی برای تقویت تفکر انتقادی را با شما به اشتراک خواهیم گذاشت. پیش به‌سوی تمرینات تقویتی برای داشتن تفکری نقادانه!
زیاد سؤال کنید
یکی از مهم‌ترین خصوصیات افرادی که تفکر انتقادی قدرتمند دارند، پرسیدن است. البته همه فکر می‌کنند که افرادی که تفکر انتقادی دارند، زیاد می‌پرسند. اما واقعیت عکس این قضیه را اثبات می‌کند. یعنی پرسیدن سؤال باعث تقویت تفکر انتقادی می‌شود.
یعنی افرادی که زیاد سؤال می‌پرسند، تفکر انتقادی قدرتمندی دارند. البته امیدوارم زیاد پیچیده توضیح نداده باشم! خلاصه‌اش می‌شود اینکه اگر می‌خواهید مهارت تفکر انتقادی در شما قدرتمند و بارور شود، زیاد سؤال کنید.
سعی کنید سؤالات اساسی بپرسید. قبل از بررسی مسئله و ارائه فرضیات، تمام جوانب را زیر نظر بگیرید و از تمام وجوه آن سؤال بپرسید. از پرسیدن خجالت نکشید. سؤال کردن هیچ ایرادی ندارد!(البته اگر سؤالات شما مربوط به موضوعات شخصی افراد نباشد!)
زیر سؤال بردن فرضیات و پیش‌فرض‌ها
یادتان باشد که همه متفکرانی که تاریخ را تغییر دادند، در لحظه‌ای استثنائی سوالات بنیادینی در ذهنشان جرقه زد و مسیر زندگی‌شان را تغییر داد. درست است که همیشه پرسشگر بودن کمی سخت است. اما بد نیست قبل از انجام هر کاری، صادقانه درباره آن از خودتان سوال بپرسید. یکی از راه‌های دیگر تقویت تفکر انتقادی پرسیدن سؤالات حقیقی از تمایلات درونی‌تان و نظم‌های موجود است.
نیاز نیست حتماً سؤالاتی که انیشتین یا نیوتون از خوشان پرسیدند را از خودتان بپرسید. همین‌که به‌درستی بدانید تمایلاتتان درباره برنامه‌ای که برای خودتان ساخته‌اید چیست، اینکه آیا واقعاً می‌خواهید به خواسته‌هایی که تعریف کرده‌اید برسید یا نه؛ قدم بزرگی را در راستای داشتن تفکر انتقادی برداشته‌اید.
از فرآیندهای روحی‌تان آگاه باشید
مغز ما به صورت شگفت‌انگیزی رفتار می‌کند. اتخاذ تصمیم‌های آنی و بنا بر مقتضیات و شرایط موجود یکی از توانایی‌های بزرگ ذهن است که برای لحظات سخت و نفس‌گیری که ما در حال جدال بر سر سر مرگ و زندگی هستیم، طراحی شده‌اند.
آنچه افراد نقاد را از دیگران متمایز می‌کند، آگاهی و احاطه بر غرایز و امیال است. آگاهی بر احساسات و عواطف و تأثیر آن بر تصمیم‌گیری، از دیگر راه‌های تقویت تفکر انتقادی است. همه ما تجربیاتی مبنی بر تصمیم‌گیری‌های آنی و هیجانی داریم. تصمیماتی که چندان منطقی نبوده‌اند؛ اما زمان زیادی گذشت تا ما به این نتیجه برسیم.
تمرین را از آگاهی بر روحیات خودتان شروع کنید. سعی کنید قبل از تصمیم‌گیری‌های احساسی و هیجانی کنترلتان را روی خودتان افزایش دهید و قبل از تصمیم‌گیری به‌خوبی فکر کنید.
یادتان باشد که دوری از تعصب و خودآگاهی می‌تواند قدم بسیار بزرگ و مهمی در راستای تقویت تفکر انتقادی باشد.
شواهد موجود را به‌خوبی ارزیابی کنید
وقتی اطلاعاتی درباره یک مسئله به دستتان می‌رسد، باید قبل از نتیجه‌گیری بر اساس آن‌ها، سؤالاتی مهم درباره‌شان از خودتان بپرسید. چگونگی جمع‌آوری شواهد، چرایی جمع‌آوری‌شان، کسانی که اطلاعات را جمع‌آوری کرده‌اند، منافعی که ممکن است عملکرد آن‌ها را تحت تأثیر قرار دهد و.. مهم‌ترین سؤالاتی هستند که باید در بررسی شواهد موجود و قبل از استفاده از آن‌ها از خودتان بپرسید.
چشم‌اندازتان را تنظیم کنید
دانستن این مسئله که چه شرایطی چگونه می‌تواند دیدگاه افراد را تحت تأثیر قرار بدهد، قدمی بسیار مهم در تقویت تفکر انتقادی است. اگر شما از ابعاد روان‌شناسانه بتوانید افراد را بشناسید و تأثیر محیط‌های متفاوت بر دیدگاهشان را بررسی کنید، توانسته‌اید قدمی به تفکر انتقادی نزدیک شوید.
کسانی که به‌خوبی می‌دانند چه عوامل و شرایط محیطی می‌تواند بر نظرات و عقاید دیگران و خودشان تأثیرگذار باشد، می‌توانند با آگاهی بیشتری تصمیم بگیرند و از محیط تأثیر کمتری بپذیرند.
خلاف جهت رودخانه شنا کنید
سعی کنید ایده‌های فکری‌تان را خلاف باور عموم و جامعه تنظیم کنید. این گزاره به معنای مخالف با جامعه نیست. بلکه منظورم این است که سعی کنید یک‌بار خلاف گزاره‌های عام و موردقبول همه حرکت کنید.
درواقع در ذهنتان از خودتان سؤال بپرسید که اگر چیزی که همه می‌گویند درست نباشد چه؟ این ساختارشکنی ذهنی می‌تواند شمارا تا حدود زیادی به واقعیت نزدیک کند و باعث تقویت تفکر انتقادی در شما شود.
دایره ارتباطاتتان را وسیع کنید
بعضی از کارشناسان باور دارند که وسعت ارتباطات اجتماعی، کلیدی‌ترین مسئله در تقویت تفکر انتقادی است. ارتباطات اجتماعی به شما دسترسی وسیعی از طیف‌های مختلف فکری و شانس بررسی آن‌ها را می‌بخشد.
به جامعه به‌عنوان نمونه‌های علمی آزمایشی نگاه کنید. برقراری ارتباطات کلامی، متنی و حتی بررسی زبان بدن افراد می‌تواند منبع عظیمی از اطلاعات باشد که به وسیع‌تر شدن گستره دید شما کمک می‌کند.
سعی کنید شنونده خوبی باشید. همیشه در ارتباطتان با دیگران، کلامشان، طرز صحبت کردنشان، عقاید و نظراتشان را زیر نظر بگیرید و تحلیلشان کنید. این ارتباط می‌تواند به شما کمک کند که به درک درستی از جامعه برسید.
