فهرست مطالب
اختلال وسواس یکی از شایع‌ترین اختلالات رفتاری در افراد است. این اختلال آزاردهنده شکل‌های مختلف و علل متفاوتی دارد. اگر خودتان یا یکی از نزدیکانتان درگیر وسواس هستید، این مقاله برای شماست. در ادامه قصد داریم علت وسواس را به‌صورت مفصل باهم بررسی کنیم. با ما در ذهن همراه باشید.
اختلال وسواس یا OCD
قبل از بررسی علت وسواس بد نیست توضیحی مختصر درباره این اختلال شایع ذهنی ارائه کنیم. اختلال وسواس یا نقص کارکرد ذهنی و عملی که به نام OCD شناخته می‌شود، رشته رفتار و افکار آزاردهنده است که فرد را به انجام کارهای بی‌دلیل و تکرارشونده مجبور می‌کند.
این اختلال بر اساس تحقیقان سازمان بهداشت جهانی جزو بیست مشکل شایع سلامتی میان افراد ۱۵ تا ۴۴ ساله در دنیا است. این تحقیقات نشان می‌دهند که وسواس جزو ۴ اختلال شایع روانی دنیا است.
اختلال وسواس شکل‌های مختلفی دارد. از چک کردن چندین‌باره اتصالات گاز و برق و قفل در، تا شستشوی مکرر و بیش‌ازاندازه بدن، لباس و حساسیت بیش‌ازاندازه روی بهداشت.
اختلالات وسواس یا OCD می‌تواند به شکل رفتارهای ناهنجار در روابط شخصی میان فرد مبتلا و دیگران هم منجر شود. رفتارهای ناهنجار جنسی یا اعتیاد به دزدی هم از نشانه‌های فرم شدید اختلال وسواس فکری و عملی است.
می‌بینید؟ اکثر ما وقتی اسم وسواس را می‌شنویم یاد شستشوی مکرر دست‌ها و افرادی می‌افتیم که روزی چند بار خانه‌شان را مرتب و تمیز می‌کند. اما وسواس شکل‌هایی دارد که حتی به مخیله ما هم خطور نکرده است. به همین دلیل گاهی شناسایی این بیماری بسیار سخت است.
افراد درگیر با اختلال وسواس، مشکلات شدید و گاه آزاردهنده‌ای را تجربه می‌کنند. این افراد با علم به اینکه افکار یا رفتارشان هیچ دلیل منطقی و توجیه‌کننده‌ای ندارد، بازهم قادر به کنترل و تسلط بر رفتارشان نیستند و بخش مهم ماجرا همین‌جاست. اما بیایید بررسی کنیم که علت وسواس چیست؟
علت وسواس چیست؟
پراکندگی و شیوع اختلال وسواس، دانشمندان را وادار به بررسی علل آن کرده است. تحقیقات متعدد پژوهشگران آنها را به ریشه‌های اساسی این اختلال رسانده است. دانشمندان اعتقاد دارند که علت وسواس را باید در اختلالات نوروبیولوژیک پیدا کرد. آنها در تحقیقاتشان به این نتیجه رسیده‌اند که مبتلایان به OCD دچار اختلال و فعالیت‌های غیر نرمال در انتقال‌دهنده‌های عصبی‌شان هستند.
لازم است بدانید که درجه شیوع اختلال وسواس میان مردان و زنان مساوی است.
در ادامه علل اختلال وسواس را باهم بررسی خواهیم کرد:
علل ژنتیکی
اولین علت وسواس را باید در ژنتیک و وراثت جستجو کرد. دسته‌ای از این اختلال که بانام وسواس خانوادگی شناخته می‌شود با یک عامل ژنتیکی همراه است و در خویشاوندان نزدیک مشاهده می‌شود.
دانشمندان هنوز نتوانسته‌اند ژن خاصی را در ارتباط با انتقال اختلال وسواس شناسایی کنند. اما آنها متوجه شده‌اند که وسواس می‌تواند به نسل‌های بعد انتقال پیدا کند. شکل وسواس وراثتی میان افراد خانواده به‌صورت یکسان نیست. افرادی که درگیر وسواس ژنتیکی می‌شوند، تنها به زمینه بروز وسواس مبتلا می‌شوند؛ اما شکل وسواس آنها تحت تأثیر محیط زندگی‌شان تغییر پیدا می‌کند.
علل خود ایمنی
یکی از پیش‌رونده‌ترین انواع اختلال وسواس در کودکان، علت خود ایمنی دارد. این علت وسواس بیش از هر رده و گروه سنی، کودکان را درگیر می‌کند. دانشمندان معتقدند هرچند این دلیل بسیار نادر است، اما جزو اولین دلایلی است که پزشکان در صورت وقوع علائم وسواس فکری و عملی و یا تیک‌های عصبی در کودکان باید به دنبالش باشند.
اما موضوع از چه قرار است؟ کودکان در معرض چند بیماری هستند که می‌تواند بر بروز رفتارهای وسواسی تأثیر بگذارد. سل خود ایمنی جلدی، باکتری استروپتوکوک و بیماری‌های ناشی از آن ازجمله این اختلالات هستند. وقتی بدن کودکان درگیر این بیماری‌ها شود، بدن‌شان شروع به تولید آنتی‌بادی‌هایی می‌کند که می‌توانند بر عملکرد مغز تأثیر بگذارند.
این آنتی‌بادی‌ها می‌توانند قسمتی از گیرنده‌های حرکتی مغز را درگیر کنند. این اختلال منجر به ایجاد رفتارهای مشابه اختلال وسواس می‌شود. مسئله اینجاست که معمولاً کودکانی که درگیر باکتری‌های خانواده استروپتوکوک می‌شود، علائم خاصی به‌جز گلودرد ساده از خود نشان نمی‌دهد و به همین دلیل، معمولاً تشخیص ابتلاء آنها به این باکتری برای پزشکان سخت است.
علل رفتاری
درگیری افراد با موقعیت یا اشیا خاص می‌تواند آنها را به بروز رفتارهای وسواس گونه وادار کند. وقتی افراد در شرایط استرس‌زا یا هراس‌انگیز خاصی روبه‌رو می‌شوند، یا اشیائی می‌بینند که آنها را به یاد خاطرات دلهره‌آور خاصی می‌اندازد، رفتارهای وسواسی از خودشان بروز می‌دهند. این علت وسواس به‌سادگی قابل پیشگیری است.
کافی است که افراد بدانند چه موقعیتی یا چه چیزهایی می‌توانند آنها را وادار به بروز رفتارهای وسواس گونه کنند. در قدم بعد، افراد باید بتوانند این اشیا و موقعیت‌ها را از خودشان دور کنند و سعی کنند در معرض آنها قرار نگیرند.
اما این راه‌حل به‌صورت موقت، اثرگذار است. بهتر است برای درمان انواع اختلال وسواس به روانشناس یا روان‌پزشک مراجعه کنید.
علل شناختی
علت شناختی درست مانند علت رفتاری ظهور و بروز وسواس عمل می‌کند. با این تفاوت که در این علت وسواس افراد با سوءتعبیر و سوءبرداشت از یک موقعیت یا تفکری اشتباه، به‌صورت ناخواسته دچار این اختلال می‌شوند.
همه ما به‌صورت مقطعی و محدود، افکار مزاحم و ناخواسته را تجربه کرده‌ایم. افکاری که پیشامد آنها دست ما نیست و می‌توانند بسیار آزاردهنده باشند. این افکار در افرادی که دچار وسواس فکری هستند، به‌صورت افسارگسیخته و غیرقابل‌مهار وجود دارند.
همه ما ممکن است ترس از ابتلا به بیماری را تجربه کرده باشیم. اما در کسانی که به این نوع از وسواس مبتلا هستند، این افکار مزاحم به‌صورت دائمی وجود دارند و به صورتی عمل می‌کنند که فرد آن را تهدیدی جدی برای سلامتی و نوعی هشدار قلمداد می‌کند.
مادامی‌که این افکار برای فرد به‌صورت باورپذیر و واقعی به نظر برسد، غیرقابل‌مهار بوده و می‌تواند به بروز یک‌رشته افکار و اعمال تکرارپذیر آزاردهنده منجر شود.
علل عصبی
محققان با تصویربرداری از مغز افرادی که به وسواس مبتلا هستند، متوجه شده‌اند که مغز این افراد در مقایسه با افراد سالم عملکرد متفاوتی دارد. به همین دلیل مشکلات عصبی به‌عنوان یک علت وسواس در کنار سایر علل معرفی می‌شود.
البته هنوز دانشمندان نفهمیده‌اند که چرا و چگونه عملکرد مغز مبتلایان به OCD با افراد عادی متفاوت است. اما آنها فهمیده‌اند که بروز علائم اختلال عملکرد می‌تواند با عدم تعادل در ترکیبات شیمایی مغز، مانند سروتونین و گلوتامات ارتباط معناداری داشته باشد.
علل محیطی
شاید بتوان محیط زندگی را مهم‌ترین علت وسواس دانست. یکی از چندین آسیب اضطراب و سبک زندگی پر از استرس، ابتلا به اختلالات روحی و روانی است که اختلال وسواس، یکی از آنها است. عوامل استرس‌زای محیطی و سبک زندگی افراد می‌تواند تأثیر انکارناپذیری در ابتلا افراد به اختلال وسواس داشته باشد.
البته دانشمندان اظهار می‌کنند که معمولاً افرادی که تحت تأثیر عوامل محیطی دچار درجه‌های شدیدی از اختلال وسواس شده‌اند، پیش‌زمینه بروز وسواس را در خود داشته‌اند.
اما آنچه واضح است، این است که افرادی دچار اختلال OCD، اغلب در شرح‌حال وضعیت زندگی‌شان قبل از ابتلا به این بیماری، درجه‌ای از استرس و اضطراب را گزارش داده بودند.
ریسک فاکتورهای دخیل در بروز اختلال وسواس
بعد از بررسی علت وسواس بد نیست به عوامل خطر و ریسک فاکتورهای دخیل در آن هم نگاهی بیندازیم. اگر سبک زندگی و شرایط فیزیکی شما حداقل یکی از فاکتورهای زیر را داشت، بیشتر مراقب خودتان باشید:
سابقه خانوادگی
بر اساس یافته‌های دانشمندان، افرادی که والدین یا یکی از اعضای خانواده آنها دچار اختلال وسواس بوده‌اند، نسبت به سایرین بیشتر در معرض درگیری با اختلال وسواس قرار دارند.
سطح بالای استرس و اضطراب در زندگی
اگر رویدادهای استرس‌زا و اتفاقاتی را تجربه کرده‌اید که به لحاظ روحی آسیب‌های شدید به شما وارد کرده‌اند، بیشتر از سایر افراد در معرض ابتلا به وسواس فکری و عملی قرار دارید.
سایر اختلالات روانی
مطالعات نشان داده‌اند که افراد باسابقه مشکلات روحی مانند افسردگی حاد و مزمن، اختلالات عصبی و روحی در قیاس با افراد عادی ریسک بیشتری برای درگیری با اختلال وسواس دارند.
اگر دوست دارید از روش‌های درمان اختلال وسواس فکری و عملی بدانید، می‌توانید این مقاله ما را مطالعه کنید. ما در این مقاله جزئیات دقیقی از روش‌های درمان وسواس فکری و عملی با شما به اشتراک گذاشته‌ایم.
