فهرست مطالب
تکنیک نقشه کشی ذهنی mind mapping روش سادهای است برای فعالسازی خلاقانه افکار خالصی که داریم بدون نگرانی برای نظم و اصول نداشتن آنها. این تکنیک جالبتوجه کمک میکند تا بتوانیم فکر، خیالات و آنچه را در ذهنمان متولد میشود به لطف ارزیابی و یادآوری سروسامان بدهیم، لباس واقعیت بر تن کنیم و به تماشای آنها بنشینیم.
نقشه ذهنی را در اصل باید نموداری برای نمایش و ارائه کارها، واژهها، مفاهیم یا آیتمها دانست که با استفاده از یک طرح گرافیکی به یک مفهوم یا موضوع مرکزی ارتباط پیدا میکند. فرد با پیادهسازی این نمودار چارچوب مبتنی بر ادراک خودش حول همان مفهوم مرکزی به نتایج مفیدی میرسد که در نهایت به نوآوری ختم میشود.
شاید بهتر است در توصیف جذابیت و کارایی چنین تکنیکی بنویسم که فهرستی بلندبالایی از اطلاعات را در دنیایی از رنگ و نمودار بهیادماندنی و مرتب رها میکند. جالب اینجاست این تبدیل در راستای روش طبیعی مغز برای انجام کارهاست.
اگر شما خواننده پرمشغله این مقاله هستید اجازه بدهید تأکید کنم نقشه کشی ذهنی ابزاری بسیار باارزش دقیقاً برای شماست! حتی افرادی با ترافیک کاری زیاد به لطف چنین ابزاری میتوانند اطلاعاتشان را به شکلی مفید و اثرگذار برنامهریزی، سازماندهی و ارائه کنند.
باید اضافه کنم که mind maping :
◄ تصویر اصلی زاده شده در ذهنتان را به مرحله تولد میرساند.
◄ مهارت حل مسئله را به طرز شگفتانگیزی تقویت میکند.
◄ بهترین ابزار برای مشارکت تیمی و مدیریت استارتاپ است.
آیا حس میکنید به اطلاعات جذاب بیشتری در مورد این مقاله علاقهمند هستید؟! با هم ادامه میدهیم.
تاریخچه تکنیک نقشه کشی ذهنی
پیشینه این تکنیک برمیگردد به قرن سوم میلادی. آن زمان که پورفیری تیروس Porphyry of Tyros – متفکر برجسته- نمونههای شبیه نقشه ذهنی را برای نشان دادن طبقهبندی مفهوم به ارسطو آماده کرد. پسازآن، در بازه زمانی اوایل قرن سیزده تا اواسط قرن چهاردهم میلادی هم نوشتههای ثبتشدهای از فیلسوف رمی وجود دارد که از این روش استفاده کرده است.
از سوی دیگر، تاریخدانان متوجه شدند که لئوناردو داوینچی هم از چنین ابزاری برای یادداشتبرداریهایش استفاده میکرده است. البته هنوز هم نمیتوان دقیقاً مشخص کرد که چنین مفهوم و روشی را برای اولین بار چه کسی نوآوری کرد. ولی باید اضافه کنم شخصی که بهصورت مداوم نقشه ذهنی را در عصر حاضر استفاده کرد تونی بوزان Tony Buzan بود.
تونی بوزان و تکنیک نقشه کشی ذهنی
بوزان دهها سال مشغول آزمایش بالاترین سطح ظرفیت مغز بوده و ابزارهای نقشهکشی ذهنی و رویکردهای مربوط به آن را مرتب در چهل سل اخیر ارزیابی و بررسی میکرده است. نکته جالبتوجه اینجاست که اهمیت این تکنیک زمانی خودش را نشان داد که کتاب پرفروش و جهانی او با عنوان « کتاب نقشه ذهنی The Mind Map Book » در سال ۱۹۹۶ منتشر شد.
بوزان طی ۲۵ سال آخر از زمان انتشار کتاب، به تدریس اصول این تکنیک و روششناسی منحصربهفردش در سطح دنیا میپرداخت، سخنرانی میکرد و در بیش از صد کشور به ارائه دروس در این مورد مشغول بود. همچنین مشاور سازمانهای مهمی مثل بانک HSBC لندن، بانک جهانی بارکلیز Barclays در لندن، شرکت سختافزاری Hewlett-Packard در کالیفرنیا و غولهای فناوری مثل گوگل، اپل و مایکروسافت بوده است.
اگرچه قرنهاست که افراد با استفاده از تکنیک سازماندهی گرافیک شعاعی، تصویر محور نقشههای ذهنی خودشان را خلق میکردند، ولی این روانشناس بریتانیایی ادعایی مبنی بر اصل نقشه ذهنی داشته است.
در ادعای بوزان لازم است که فرد اطلاعات را در نمای کلی مرسوم این نمودار از چپ به راست و بالا به پایین بررسی کند. درحالیکه ترجیح طبیعی مغز ارزیابی کل صفحه در یک قالب کلی است. بوزآنهمچنین از فرضیات بسیاری در مورد نیمکرههای مغز استفاده میکند تا کاربرد ویژه نقشه کشی ذهن را در اشکال دیگر یادداشتبرداری نیز نشان بدهد.
نظریه نهفته در تکنیک نقشه کشی ذهنی
اگر از علاقهمندان به بهبود عملکرد مغز و سیستم حافظه باشید، حتماً متوجه ظرفیت فوقالعاده این بخش از بدن انسان شدهاید. نقشه ذهنی ابزاری برای جذب، تحریک و به چالش کشیدن شماست. با این تکنیک ما پی به حقایق شگفتانگیزی در مورد مغز خود و عملکرد آن میبریم. قدمهای اولیه برای تخلیه ذهن با انجام این تکنیک اتفاق میافتد.
شاید بهتر باشد در ادامه با پنج ویژگی اصلی Mind Mapping بیشتر آشنا شوید:
- فکر، موضوع یا تمرکز اصلی بهصورت یک تصویر مرکزی درمیآید.
- زمینههای اصلی از همین تصویر شاخهشاخه میشوند.
- شاخهها دربردارنده تصویر یا واژه کلیدی در یک خط مرتبط هستند.
- موضوعات کماهمیت تبدیل به شاخههای کوچکتر میشوند.
- شاخهها یک ساختار گرهخورده مرتبط با هم دارند.
روشهای استفاده از تکنیک نقشه کشی ذهنی
در ادامه قصد دارم ده روش پرکاربرد استفاده از این تکنیک جذاب را معرفی کنم. البته روشها و امکان پیادهسازی این تکنیک بسیار بیشتر از اعداد انتخابی من است.
جلسات طوفان ذهنی یا بارش فکری
یکی از بهترین ابزارها برای کشف و پیادهسازی افکار جدید نقشه ذهنی است. فرمت غیر ساختاری یا نامنظمی که دارد باعث میشود افکار و نظرات آزادانه برای خودشان جریان داشته باشند. ازآنجاییکه مفاهیم دستهبندی میشوند، افکار نو بهراحتی جای خود را در موضوعات مختلف پیدا میکنند و نیروی اجباری برای تعیین دقیق موقعیت آنها وجود ندارد.
روش بارش فکری چیست؟
ایدهپردازی مهمترین بخش از یک فرآیند بزرگ برای گسترش و ایجاد خلاقیت در کسب و کار است.
مدیریت نشستها
فرمت دستور جلسهها به لطف این ابزار شکل بهتری به خود میگیرد. موضوعات حول هدف اصلی نشست تنظیم میشوند که جزئیات بهصورت شاخهشاخه گسترش پیدا میکنند.
شرکتکنندگان حاضر در نشست – چه جلسه حضوری و چه مجازی- با در اختیار داشتن تصویر نقشه روی صفحهنمایش میتوانند در مورد نکات قابلبحث با هم گفتوگو، آیتمهای عملیاتی را اضافه، نقطه پایان را تعیین و در نهایت تصمیمگیری کنند.
نکته مهم اینجاست که تمامی این موارد روی نقشه ثبت و ضبط میشود که با پایان گرفتن نشست، بهصورت ایمیل در اختیار شرکتکنندگان قرار میگیرد.
تصمیمگیری
تأثیر و جایگاه واقعی نقشه کشی ذهنی آنجا خودش را نشان میدهد که فاکتورهای متنوعی باید برای تصمیم اصلی در نظر گرفته شوند تا تصمیمگیری نهایی اتفاق بیفتد. اینکه جایگزینهای مختلف و همچنین مزایا و معایب هرکدام فهرست بندی شود، در کنار فاکتورهای تأثیرگذار دیگر میتواند به تفکر خلاق و در نهایت یک تصمیم سازمانیافته ختم شود.
سازماندهی اطلاعات
اگر شما هم در دسته پرمشغلههایی قرار دارید که بهسختی وقت سر خاراندن پیدا میکنید اجازه بدهید تکنیک نقشه کشی ذهنی را پیش رویتان معرفی کنم؛ یکی از بهترین روشها برای طبقهبندی اطلاعات و فعالیتهایتان.
تفکر استراتژیک
نقشههای ذهنی روشی مطلوب برای طراحی استراتژی کسبوکار است. این ابزار، از تحلیل سوات SWOT تا تصمیمگیری و بهبود تاکتیکهای خاص، در فرایند برنامهریزی استراتژیک بسیار پرکاربرد هستند.
اهمیت تحلیل سوات SWOT در زندگی فردی و حرفه ای
فاکتورهای درونی کسبوکار شما همان عنصر قوت و ضعف است و به منابع و تجربیات موجود اشاره میکند
برنامهریزی رویداد
کار روی یک رویداد که شامل چندین و چند فروشنده، میهمان و صفی از وظایف متفاوت میشود به لطف پیادهسازی یک نقشه ذهنی کارآمد و فکر شده، نتیجه موردنظر را به همراه خواهد داشت.
مدیریت پروژه
تنظیم یک پروژه بر اساس چنین تکنیکی کمک میکند تا وظایف تعریفشده در آن مبتنی بر طبقهبندیهای بزرگ تنظیم شوند درحالیکه در ادامه به بخشهای کوچکتری تقسیم میشوند.
بهینهسازی وظایف به این صورت باعث میشود تا زمان تعیین وظیفه، بودجهبندی و برآورد مدت انجام کار بهراحتی قابل تنظیم باشد. علاوه بر این، نمودارهای mind map قابلیت این را دارند که تبدیل به نمودار گانت Gantt شوند یا نظرات و فعالیتهای تعیینشده در آن در برنامه ترللو Trello تعریف شوند.
ارائه
تنظیم ارائه بر اساس تکنیک نقشه کشی ذهنی به معنای واقعی جواب میدهد! یک دانشآموز یا دانشجو با استفاده از چنین ابزاری میتواند روش جالبی برای ارائه آموختههایش پیدا کند. نمودارهای نقشه ذهنی بهسادگی امکان تبدیل به نسخه پاور پوینت، word و اسناد گوگل Google Docs را دارند.
ارزیابی وضعیت
حتماً تابهحال در موقعیتی قرارگرفتهاید که تیم دچار مشکل شده و نیاز به ارزیابی داشته است. اینجاست که یکبار دیگر تکنیک mind map خودش را نشان میدهد تا هدف شما عملی شود. بررسی جنبههای مختلف مسئله درست همانند انواع تکنیکهای حل مسئله ازجمله مهمترین اتفاقات استفاده از این روش است.
** فراموش نکنید که **
فکر کردن و ثبت وضعیت بهصورت بصری و مبتنی بر تصاویر و رنگها ذهن شما را برای پیدا کردن راهحلهای بیشتر تحریک میکند.
یادداشتبرداری
برعکس روش سنتی نکته برداری و بولت گذاریها، این ابزار در هر موقعیتی ازجمله نشست، کلاس یا برنامههای آنلاین، یک لطف تازه و تنوع بهحساب میآید. همچنین از سرعت عمل و تأثیرگذاری چشمگیر آنهم نباید غافل شد.
مزایای استفاده از تکنیک نقشه کشی ذهنی
فراموش نکنید که نمودار موردنظر باید تاجاییکه ممکن است یک نقشه به یاد سپردنی باشد. تکنیک نقشههای ذهنی در مقایسه با یادداشتهای مرسوم، فلش کارتهای آموزشی یا روش طوفان ذهنی، امتیازات زیادی دارد. شاید بد نباشد بیشتر با این مزایا آشنا شویم.
◄ شاید برایتان جالب باشد که بدانید:
ساختار شعاعی و دایرهوار نقشه مستقیماً با روش مغز برای ذخیرهسازی و بازیابی اطلاعات همخوانی دارد.
نقشه با دربرداشتن یک حالت سلسله مراتبی و ارتباطی بین افکار فردی، کمک میکند تا تصویر بزرگ و اصلی ذهن خود را در برابر خود داشته باشیم. با دخالت محرکهای ذهنی، تصویر و رنگ و ارتباط، مغز شما به روش سادهتری مسائل را ثبت میکند.
همه میتوانند یک نقشه ذهنی برای خودشان بکشند؛ چه یک دانشجوی تازه فارغالتحصیل چه تازه وارد فضای آموزشی شده یا یک دانشآموز نوپا در خانه داشته باشید، این تکنیک بهخوبی کمک میکند تا دانشی را که میخواهید کسب کنید سازماندهی و در حافظه ثبت کنید. و از همه این موارد بهتر، کشیدن یک mind map حس کار کردن به شما نمیدهد. این، یک تفریح مفید نتیجهبخش است.
تکنیک نقشه کشی ذهنی برای دانشآموزان
من، بهعنوان نماینده نسل جنگ هیچوقت فراموش نمیکنم که خودم را « ملزم میدانستم» حتماً یاد بگیرم و با همه کتابها و فرمولها و ابیات و توضیحات مکانها گلاویز میشدم تا سرانجام کدام بر دیگری پیروز شویم!
اما این اتفاق برای دانشآموزان نسل بعد نیفتاد و هرگز نمیافتد. آنها از چنان هوش سرشار و البته سرکشی بهرهمند هستند که باید متناسب با برخوردشان با مفهوم درس و مدرسه، ابزارسازی شود. ذهن پرتکاپو و بسیار خلاق دانشآموزان، کار دستاندرکاران حوزه آموزش را بهمراتب سختتر کرده است.
چرا تکنیک نقشه کشی ذهنی برای دانشآموزان مفید است؟
Mind maps به معنای واقعی برای قشر دانشآموز عالی و کارآمد است چراکه ایجاد چنین نقشهای ساده و جالب است. بچههای سیستم آموزشی نوین قطعاً دل خوشی از یادداشتبرداریهای سنتی با خودکار و تیک زدن کنار هر نکته مهم ندارند. پس تکنیک موردنظر ما بدون تردید دوست خوبی برایشان خواهد بود. عنصر رنگ و خط تا میزان زیادی یک فاکتور تشویقکننده بهحساب میآید.
** نکته: هرچه نقشه ترسیمشده دانشآموز شخصیتر و باسلیقه خود او باشد، بهتر میتواند موضوع و ریز موضوعات را درک کند.
۱۱ کاربری تکنیک نقشه کشی ذهنی برای دانشآموزان
در ادامه شاید بد نباشد با یازده مورد کاربری این تکنیک جذاب برای دانشآموزان بیشتر آشنا شویم.
یادداشتبرداری
این تکنیک قرار است دانشآموز را وارد مسیر بسیاری دقیقی کند تا بتواند برای تکالیف درسی، یادداشتبرداری، کار گروهی، مطالعه و موارد مشابه یک نقشه جذاب ترسیم کند.
به جای رونویسی از حرفهای معلم، دانشآموز میتواند با کمک نقشههای ذهنی فعالانه در مورد آنچه میشنوند، فکر کند. کافی است تمام جملات را ننویسد و فقط به کلیدواژهها و تصاویر معنادار اکتفا کند. با این کار هم در طول کلاس حواسجمعی دارد هم بعدازآن میتواند نکات را یکبار دیگر بازخوانی کند.
ثبت در حافظه
این ابزار کمک میکند تا هر نوع دادهای در حافظه ثبت شود؛ از لغت تا نامهای مهم و تاریخها و هر آنچه برای شرکت در یک آزمون اهمیت دارد. دانشآموز میتواند بعضی شاخههای نمودار را محو کند تا حافظه برای بازیابی اطلاعات تحریک شود. شاید بد نباشد با این سرگرمی جدید، روشهای پنهان کردن شاخهها را پیدا کند.
** مهم: « با تکرار است که استاد میشوی» و این قانون جهانی برای هر کاری پیاده میشود. پس از تمرین زیاد، دیگر او دستش میآید که چه محتوایی در نقشههای ذهنی او گنجانده شده است.
جذابیتی که mind map دارد کاری میکند تا مغز دوباره به آن علاقهمند شود و برای یادآوریهای بیشتر تلاش کند.
فهم مطلب
بسیاری از رمانهای قدیمی- کلیدر دولتآبادی، جنایت و مکافات تولستوی و دایی جان ناپلئون ایرج پزشک زاد-، مقالات کاملاً علمی و موارد مشابه منبع دقیقی از واژههای سخت فارسی هستند. ساختار پیچیدهای که دارند باعث میشود تا درک مطلب آنها بهسادگی اتفاق نیفتد. درحالیکه با ساخت یک نقشه ذهنی تمام این سختیها برطرف و واژههای دشوار شناسایی میشود تا در نهایت دایره واژگانی دانشآموز گستردهتر شود.
تصویر نقشه ذهنی دانشآموز
ممکن است پیادهسازی چنین نقشهای برای دانشآموز کمحوصله مدرن کمی حوصله سر بر باشد. پیشنهاد میکنم با توجه به نمونه بالا او را در یک همراهی کاملاً دوستانه با مراحل تقسیم اطلاعات به بخشهای کوچکتر بیشتر آشنا کنید. طوری که انجام ادامه مسیر برای او آسان باشد.
تکالیف منزل
هیچوقت نباید تکالیف جدید را فراموش کرد. نقشه ذهنی تکالیف منزل قرار است همین کار را بکند. با تنظیم یک فهرست انجام کار to-do list دانشآموز میتواند زمان تحویل یا انجام هر تکلیف را تعیین کند. همچنین در کنار این مورد، مطالعات تکمیلی ضروری را هم انجام دهد.
مقالات
انتظار بیشتری از تکنیک نقشه کشی ذهنی داشته باشید! فقط به دانشآموز کمک نمیکند تا ایدههای مناسبی برای مقالاتش گردآوری کند بلکه میتواند نکات و بخشهای بسیار خوبی از منابع مختلف را برای بهتر شدن مقالهاش در این نقشه جذاب بگنجاند.
دانشآموز خانواده شما میتواند شرح کلی ساختار مقاله جدیدش را با استفاده از این ابزار مشخص کند تا تمامی ایدهها و جستوجوهایش را در یک نقشه قرار دهد. امکان کشیدن شاخههای ارتباطی بین منابع و بخشهای منتخب هم در این نقشه وجود دارد.
آمادگی برای آزمون
به او بگویید لباس رزم با استرس را بپوشد! حریف قدرتمندی مثل نقشههای ذهنی به میدان میآید. دانشآموزان میتوانند با کشیدن چنین نقشهای تمام مواد امتحانی لازم برای پوشش دادن آزمونشان را یکجا جمع کنند. مثل:
- یادداشتهای کلاسی
- بخشهای مرتبط با آزمون در کتاب تمرین ( البته که نقشه درک مطلب هم دارد)
- فهرست مطالعه
- لینک منابع آنلاین
◄ راهنمایی بیشتر: همچنین دانشآموزان میتوانند دستورالعملهای مفید مربوط به آزمون را از معلمشان دریافت کنند؛ مثل تاریخ و زمان، نوع امتحان( تشریحی، چندگزینهای)، ابزار لازم برای آزمون و موارد دیگر.
برنامه ترم تحصیلی
همانطور که نرمافزارهای اتوماسیون آموزشی وارد دنیای آموزش شدهاند، عرصه بر برنامهریزیهای روی کاغذ تنگشده و هر دانشآموزی حالا دیگر میتواند به لطف این تکنیک، برنامه ترم تحصیلیاش را پیاده کند.
همه کلاسها، تکالیف و وظایف، مطالعه مقالات، تاریخ آزمونها و موارد بیشتر دیگر را میتوان در یک موقعیت مرکزی قرار داد.
پیشنهاد میکنم برای هرچه بهروزتر شدن برنامهای که برای ترم تحصیلیتان دارید، هر نوع لینک آنلاین، منبع از اسناد گوگل و هر مورد مفید دیگری را داخل برنامهریزی اضافه کنید.
نوشته خلاقانه
برای کلاس ادبیات یا کلاسهای هنریتان باید یک داستان کوتاه بنویسید؟ از همین تکنیک برای ایده سازی و تعیین شکل داستانگوییتان انتخاب کنید. شخصیتها را در هر شاخه پرورش دهید و بدین ترتیب داستان را آماده نوشتن کنید.
پیشنهاد میکنم در زمان نوشتن به نقشه خود مراجعه کنید و فضای بیشتری به ذهنتان بدهید تا خلاقانه پیش برود. خودتان را ملزم به یادآوری همه جزئیات ندانید. این نقشههای دوستداشتنی برای همین مواقع به درد میخورند.
در پایان تکنیک نقشه کشی ذهنی را میتوانید برای تنظیم گزارش آزمایشگاه، آمادهسازی قواعد و دستور زبانی، ایدههای کسبوکار و انجمنهای مدرسه هم استفاده کنید.
معرفی کتاب
آیا هنوز پا به سرزمین شگفتانگیز کتابهای صوتی مجموعه نگذاشتهاید! چه خبر غمانگیزی! با دانلود رایگان اپلیکیشن ذهن دروازههای این قلعه تماشایی به رویتان گشوده خواهد شد تا با دنیایی از کتابهای حوزه توسعه فردی و کسبوکار، مدیریت و بهرهوری، روانشناسی و موفقیت روبهرو شوید.
کتاب باشگاه پنج صبحیها به قلم رابین شارما Robin Sharma
در دو جمله کتاب باشگاه پنج صبحیها را برایتان توصیف میکنم « داستان کتاب باشگاه پنج صبحیها از کنفرانسی شروع میشود که در آن یک کارآفرین سرخورده، یک هنرمند افسرده و یک میلیاردر موفق با یکدیگر همصحبت میشوند.»
مدیریت زمان، مهمترین مفهومی است که در کتاب باشگاه پنج صبحیها با آن آشنا خواهید شد. نویسنده کتاب به شما میگوید که چطور از وقتتان نهایت استفاده را ببرید. او از اهمیت بیدار شدن در ساعت پنج صبح با شما حرف میزند. شاید برایتان جالب باشد که بدانید که بسیاری از افراد موفقی که ما میشناسیم، روزشان را از ساعت پنج صبح شروع میکنند. میپرسید چه کسانی؟ توصیه میکنم حتماً کتاب باشگاه پنج صبحیها را بخوانید تا با آنها آشنا شوید.
کتاب ذهن حواسجمع اثر نیر ایال Nir Eyal
نیر ایال برای مشکل حواسپرتی، تمرکز پایین و نداشتن یک تکنیک تمرکز درست چارهای پیدا کرده است. او در این کتاب به شما میآموزد که چطور وقتتان را مدیریت کنید تا بتوانید متمرکز بمانید و بهرهوری خود را به حداکثر برسانید. او در این کتاب از موانع تمرکز و راههای از میان بردن این موانع با خواننده صحبت میکند.
پایانبخش
آیا این تکنیک مؤثر است؟
شاید بهتر باشد تا این مقاله را با نتیجه پژوهشهای انجامشده در دانشگاه جان هاپکینز Johns Hopkins تمام کنم که به تأثیر تکنیک نقشه کشی ذهنی بر افزایش نمرات دانشآموزان تا حدود ۱۲% اشاره کرده است.
نقش بسیار مهم این ابزار کاربردی فقط برای زندگی تحصیلی افراد ثابت نشده است بلکه بسیاری از کسبوکارها، بهویژه استارتاپ ها و افرادی که علاقهمند به نوآوری و طبقهبندی افکارشان هستند مایلاند تا از انواع نقشههای ذهنی، چه متنی و چه تصویری، برای بهبود فرایند فعالیت خود استفاده کنند.
برای ما از تجربهای که در ساخت نقشه ذهنی موردعلاقهتان داشتید در بخش دیدگاه بیشتر بنویسید.
ذهن پرتکاپو و پویایی را برایتان آرزومندیم!
منبع:
https://www.mindmeister.com/blog/students-guide-to-mind-mapping/
https://www.smartdraw.com/mind-map/10-uses-for-mind-maps.htm
https://www.mindmapping.com/mind-map
https://www.zenmindmap.com/mind-map/#mind-map-history
من مینویسم. در کنار سفر، مهربانی، آشپزی و سکوت، از این هنر، برای معنا دادن به زندگی ام بهره میبرم.
خسته نباشید ممنون بابت توضیحات خوبی که دادید