فهرست مطالب
تولید محتوای ترجمه شده همراه با رعایت اصول ترجمه کتاب همیشه چالش‌های ریزودرشت زیادی دارد که این چالش‌ها با توجه به نوع ترجمه و موضوع تخصص شما متفاوت هستند.
وقتی با روش‌های ترجمه کتاب روبه‌رو می‌شوید، این چالش‌ها رنگ و بوی دیگری می‌گیرند و درواقع شما را به مسیری که دنبالش هستید هدایت می‌کنند؛ شغلی که برای شما مزیت‌هایی دارد.
پرسشی که می‌توان مطرح کرد به ارتباط دو موضوع می‌پردازد:
آیا می‌توان با رعایت اصول ترجمه کتاب، ترجمه را « هنر» دانست؟
اصول ترجمه کتاب کدام اند؟
پیشنهاد می‌کنم اگر هنوز برای ترجمه کتاب بعدی‌تان پشت میز ننشسته‌اید یا یک مترجم تازه‌کار مسلط به زبان و چالش پذیر باانگیزه هستید، اصول ترجمه کتاب را که در ادامه می‌نویسم، به خاطر بسپارید.
پیدا کردن واژه درست
اگر یک مترجم آزاد به‌ویژه متخصص در حوزه کاری خودتان هستید، بهتر است به خاطر بسپارید که، گاهی، زبان هدف یا زبان مقصد نمی‌تواند معادل خوبی برای واژه موردنظر زبان مبدأ داشته باشد.
به بیان ساده‌تر، بهتر است متن انتخابی برای مترجمی انتخاب شود که در زمینه موضوع موردنظر، کارآمد باشد.
تفاوت‌های زبان بومی
با در نظر گرفتن اینکه شما یک مترجم اختصاصی برای یک پروژه کاری هستید، این تفاوت‌ها می‌توانند به‌سادگی قابل‌درک باشند. تصور کنید که قرار باشد کتابی را از انگلیسی به اسپانیایی روان و محلی ترجمه کنید. پس خبری از ساختارهای زبانی مبتنی بر زبان معیار در زبان اسپانیایی نخواهد بود.
نباید فراموش کرد که از دیگر اصول ترجمه کتاب، توجه به واژگان خاص و واژه‌شناسی مختص زبان مقصد است که معانی متفاوتی را در خود نهفته دارد. این تفاوت معنایی واژه‌ها در موضوعات گوناگون و البته در هر زبانی وجود دارد.
مهم: از ارتباط با مخاطب محلی به‌منظور روان‌تر شدن ترجمه در زبان مقصد غافل نشوید.
طنز و زمینه‌های فرهنگی
این نکته، بسیار مهم و تعیین‌کننده است. اگر مترجم خوش‌ذوق و پیگیری باشید، بدون شک فهرستی از کتاب‌های منتشرشده در مورد ادبیات طنز و فولکلور و همچنین زمینه‌های فرهنگی یک زبان کنار دستتان دارید.
شما با دسترسی به این نوع کتاب‌ها درواقع به‌خوبی نشان می‌دهید که تا چه میزان طنازی و گریزهای زبانی طنزگونه در هر زبانی، بهترین پل انتقال‌دهنده معنا به زبان مقصد خواهد بود.
تقریباً شدنی نیست که بتوانیم یک سری کلمات و معنای طنزگونه آن‌ها را در زبان مقصد به‌درستی ترجمه کنیم. این احتمال پایین وقتی مترجم با معادل‌های مناسب زبانی آشنا نباشد، دیگر به صفر می‌رسد و درنتیجه « یک متن ترجمه‌شده زخمی» وارد بازار خواهد شد.
بهتر است بدانید که محتوای فرهنگی و ادبی یک سری کتاب‌های ترجمه‌شده گاهی قابل‌درک و دردسترس نیستند و همین چالش باعث می‌شود که حتی بسیاری از مترجمین حرفه‌ای هم با مشکل یافتن معادلات واژگانی مناسب روبرو شوند.
برای رعایت اصول ترجمه کتاب، آن‌ها سعی می‌کنند بهترین گزینه‌های ترجمه را انتخاب کنند یا درنهایت متن ترجمه نشده را از کتاب حذف کنند.
◄ به خاطر بسپارید که انتخاب زبان مقصد متناسب با زبان مبدأ که تشابهات فرهنگی بیشتری با هم دارند، در این مسیر بسیار پیش برنده خواهد بود.
ترجمه مبتنی بر گویش محلی
ارتباط تنگاتنگ زبان و شخصیت‌ها در یک سری از داستان‌های تخیلی یا کتاب‌های ادبی به‌خوبی دیده می‌شود و ممکن است ترجمه این نوع کتاب‌ها، کمی سخت باشد.
اما این سختی، برای مترجم کاربلد ساخته شده است. چون می‌داند یکی از اصول ترجمه کتاب، نوشتن از شخصیت‌ها با بیانی ساده و قابل‌فهم کردن متن زبان مبدأ است؛ بدون دردسر و با کلماتی گویا.
این اصل مهم در ترجمه کتاب را نباید نادیده گرفت که مترجم، نقش چشمگیری در فهم زبان نسخه اصلی دارد. به این دلیل که با نکته‌سنجی و حوصله کافی می‌تواند به‌خوبی پیام گنجانده‌شده در کتاب را که از زبان شخصیت یا شخصیت‌های داستان بیان می‌شود، منتقل کند.
وقتی پای ترجمه ادبیات داستانی و فرهنگ زبانی یک ملت به میان می‌آید، بهترین کار این است که « کار را به کاردان بسپاریم».
حفظ اعتبار متن
اینجا، روی سخن من با مترجمین عزیز است:
به‌عنوان یک مترجم فکر می‌کنید چه اتفاقی افتاد که ترجمه، از « برگردان از یک زبان به زبان مقصد» به « هنر برگردان از یک زبان به زبان مقصد» تغییر ماهیت داد؟
رسالتی که بر شانه‌های مترجم سنگینی می‌کند، یکی دیگر از اصول ترجمه کتاب است که در آن باید بتواند به‌خوبی احساسات، افکار و باورها و ذات زبانی در زبان مبدأ را ترجمه و منتقل کند؛ هنر ترجمه کردن اینجاست که به‌خوبی خودش را نشان می‌دهد.
هنر درک همزمان زبان مبدأ و زبان مقصد
اینکه مترجم به‌خوبی از سبک ترجمه آگاه باشد تأثیر مهمی در کار او دارد؛ این درک راهنمای او برای توجه به ساختار زبانی از زبان مبدأ به زبان مقصد است.
یک سری از کتاب‌ها هستند که ساختار داستانی و روایی دارند پس ذات ادبی متن، خیلی بیشتر از فنی بودن به چشم می‌آید. حالا در نظر بگیرید که کتاب یک محتوای غیرداستانی داشته باشد. اینجا، دیگر اهمیت استفاده از واژگان ادبی یا محتوای روایی- داستانی کمتر می‌شود.
◄ همواره تأکید بر این است که برای ترجمه هر کتاب، از مترجم حرفه‌ای مسلط به موضوع آن کتاب کمک گرفته شود.
نقش یک نویسنده حرفه‌ای، همراه با رنگ و بویی که کتاب اصلی دارد همیشه مهم و تأثیرگذار است. مترجم با آگاهی از اهمیت این موارد، پا به دنیای چالش‌برانگیز ترجمه کتاب می‌گذارد و همواره در تلاش است تا با قلمی حرفه‌ای و صادقانه، پلی باشد بین نویسنده کتاب و مخاطب آینده.
بررسی و ویرایش زبانی نسخه اصلی
از اصول ترجمه کتاب این است که زمان کافی و مناسبی برای ارزیابی متنی و ویرایش زبانی نسخه اصلی کنار بگذارید. تنها پس از انجام این فرایند است که می‌توانید ترجمه درست و اصولی را آغاز کنید.
ترجیحتان این باشد که یک نسخه چاپی از متن اصلی برای خودتان داشته باشید چراکه اشتباهات تایپی در نسخه نمایش داده‌شده در مانیتور رایانه شخصی شما معمولاً به چشم نمی‌آیند.
منظور از ویرایش زبانی این نیست که از غیبت نشان‌های سجاوندی در خلال کلمات اعتراض کنید و پس‌وپیش شدن حرف‌ها شما را عصبانی کند. وقتی پای یک مترجم یا ویراستار کتاب به میان می‌آید، بدون شک خطاهای جدی‌تری در نظر می‌آید که می‌تواند شامل اشتباه در ارجاعات متنی به یک کتاب تاریخی یا ادبی معتبر باشد.
درصورتی‌که کارفرمای یک مترجم هستید، باید به این نکته مهم که از اصول ترجمه کتاب است توجه داشته باشید. اگر این فرصت برای شما فراهم نیست که این بخش را انجام دهید، حتماً موضوع را به مترجم اطلاع بدهید تا پیش از شروع ترجمه آن را در نظر داشته باشد.
- ترجمه، یک فرایند زمان‌بر است که بی‌توجهی به ویرایش نسخه اصلی، می‌تواند خستگی فراوانی برای مترجم و به‌تبع آن تیم همراه، به دنبال داشته باشد.
بهترین زبان را انتخاب کنید
اقیانوس زبانهای زنده دنیا، بی‌کران و تماشایی است. شما، به‌عنوان مترجم، تصمیم دارید کدام‌یک را برای ترجمه انتخاب کنید؟
اصول ترجمه کتاب به شما می‌گوید که برای این انتخاب بهتر است چند فاکتور را در نظر بگیرید که فراتر از انگشت گذاشتن روی زبان جهانی و پرطرفدار خواهد بود.
بهتر است بدانید:
وقتی به ترجمه شخصی یک کتاب بدون در نظر گرفتن ناشر و در فضای دیجیتال فکر می‌کنید، زبان محبوب در چنین فضایی مهم است.
موارد دیگری هستند که برای نتیجه‌بخش بودن تلاش شما به‌عنوان مترجم یک کتاب فیزیکی در سطح بازارِ چاپ و نشر بهتر است در نظر گرفته شوند:
[su_box title=”همچنین بخوانید: ” style=”bubbles” box_color=”#a631a8″ radius=”20″]
[su_animate type=”shake” duration=”0.5″]بهترین اپلیکیشن ترجمه صوتی
[/su_box]
◄ کدام انتشاراتی از زبان مبدأ و مقصدی که انتخاب کرده‌ام برای چاپ کتابم حمایت می‌کند؟
نکته: درصورتی‌که قصد ترجمه و چاپ کتابی را خارج از کشور دارید بهتر است ابتدا با بزرگترین شرکت های جهانی نشر کتاب و سپس اولویت‌های زبانی شرکت‌های مهمی چون آمازون را بررسی کنید. آمازون در حال حاضر از بیش از چهل زبان برای ترجمه کتاب‌ها پشتیبانی می‌کند.
◄ انتشاراتی موردنظر من در کدام کشورها شعبه دارد؟
◄ کدام ژانر در حال حاضر مخاطب بیشتری دارد؟
◄ کدام کشور یا شهرها طرفدار کتابی که ترجمه کرده‌ام هستند؟ ( اقبال فرهنگی، سیاسی، اجتماعی)
صرف زمان کافی برای ترجمه
زمان کافی و کیفیت عالی
این دو جزء جدایی‌ناپذیر را از اصول ترجمه کتاب بدانید. ترجمه یک کتاب سی هزارکلمه‌ای طی سه روز به معنای واقعی کلمه یک علامت هشدار جدی است!
با در نظر گرفتن محتوای کتابی که قرار است ترجمه شود، توجه به این نکته بسیار مهم است که ترجمه حجم بالای پانصد کلمه در یک ساعت، کیفیت منطقی نخواهد داشت.
◄ برای ترجمه یک کتاب سی هزارکلمه‌ای، دست‌کم شصت ساعت زمان لازم است که تا صد ساعت هم ممکن است برسد.
اگر یک مترجم آموزش‌دیده هستید ولی درحال حاضر و به دلایل مختلف حوصله کافی برای انجام‌وظیفه ندارید، بهتر است دست نگه‌دارید؛ ترجمه یک فرایند جدی از تولید محتوا به زبانی دیگر است.
همچنین، در نظر گرفتن چندمترجم برای یک کتاب، برای صرفه‌جویی در زمان، یکی دیگر از اشتباهات رایج و فاحش است که به ساختار و ترکیب واژگانی کتاب آسیب جدی وارد می‌کند. نتیجه چنین کج‌سلیقگی، گمراهی خواننده در درک مفهوم کتاب خواهد بود.
خداحافظ google translate!
باید منتظر یک خداحافظی سخت و تلخ باشید!
تا پیش از وجود این ماشین ترجمه محبوب، دوران تحصیل و کارمان چطور می‌گذشت؟ از کتابخانه گردی و ورق زدن دایره المعارف ها و فرهنگ معین و دهخدا و مشابهشان خاطره‌ای در ذهنتان مانده؟
وقت آن نرسیده تا به ذهن فرصتی برای قدم زدن در یک کتابخانه صوتی تماشایی بدهید؟!
توجه داشته باشید که شما با یک ماشین ترجمه خودکار طرف هستید. این ماشین همواره خطاهای زبانی دارد و شما باید منتظر باشید تا معادل انگلیسی و فرانسوی برخی عبارت‌ها، جملات عجیب‌وغریب کاملاً مکانیکی باشد:
بله، مطمئن هستم که بسیاری از مترجمین متعهد ایرانی در تلاش هستند تا مفاهیم زیبای انسانی در چنگال این ماشین ترجمه گرفتار نشود. برای رعایت این اصل مهم از اصول ترجمه کتاب می‌توانید چند راهکار زیر را پیاده کنید:
- روابط خود را با افراد محلی یا بومیان زبان مبدأ یا مقصد تقویت کنید.
- نزدیک‌ترین معادل زبانی که مفهوم عبارت در زبان مبدأ را می‌رساند، انتخاب کنید.
- از پانویس برای توضیح دشوار بودن ترجمه استفاده کنید و حتی مثال‌های فرهنگی منطبق با زبان مقصد بیاورید.
- فقط از کلمه نسخه اصلی در متن ترجمه استفاده کنید ( این مورد چندان پیشنهاد نمی‌شود).
من دوزبانه هستم پس ترجمه می‌کنم
باور عمومی بر این است که اگر دوزبانه باشی پس می‌توانی کتاب ترجمه کنی. گویی تو هم یک نانوایی داشته باشی و بتوانی کنار نان لواش یا بربری، باگت فرانسوی یا رول دارچینی به دست مردم بدهی!
این باور، چندان هم مناقشه‌انگیز نیست و ظاهری منطقی و قابل‌قبول میان عموم دارد. بدون تعارف بگویم، من هم آن را یک‌جورهایی قبول داشتم!
اتفاقی که افتاد برمی‌گردد به دوستی من با چند مترجم کارآمد. به‌مرور متوجه شدم رساندن متن ترجمه‌شده به سطحی که بتوان گفت « این یک کتاب ترجمه‌شده باکیفیت است» به همین سادگی‌ها شدنی نیست.
نقش دوزبانه بودن در رعایت اصول ترجمه کتاب
بیایید گشتی در دنیای دوزبانه بودن bilingualism بزنیم!
افراد بهره‌مند از توانایی دوزبانگی، بدون شک می‌توانند ذهنیات و خواسته‌های خود را به هردو زبان بیان کنند. این مهارت قرار نیست با قدرت جمله‌سازی عالی و دقیق همراه باشد بلکه آن‌ها می‌توانند « یک مفهوم» را به‌سادگی و حتی به‌خوبی برسانند.
فراموش نکنید که قواعد زبانی یا همان گرامر در مکالمات روزانه ما اهمیت چندانی ندارند و افراد عموماً نسبت به رعایت نکردن این قواعد حساس نیستند چراکه بیان منظور بیشتر از رعایت اصول زبانی، مهم است.
اما آیا این ساده گیری در مورد ترجمه یک کتاب هم اتفاق می‌افتد؟
بهتر است بدانید: استانداردهای در نظر گرفته‌شده برای ترجمه که از اصول ترجمه کتاب هستند، مقبولیت جهانی دارند. خواننده مثل شنونده عادی نمی‌تواند در برابر جملاتی که قواعد دستوری درستی ندارند، باحوصله و بی‌اعتنا باشد.
◄ صدای اعتراض خواننده کتابی که ترجمه می‌شود همیشه بلندتر از صدای اعتراض یک شنونده عادی در یک قهوه‌خانه خواهد بود.
پس این‌گونه می‌توانیم نتیجه بگیریم که صرف هزینه برای استخدام یک مترجم یا ویرایشگر زبانی کار بیهوده‌ای نیست. او دانشی دارد که رفیق دوزبانه من که ترکی آذربایجانی یا فرانسه می‌داند، از آن محروم است.
بهتر است به خاطر بسپاریم که
- دوزبانه بودن و به دو زبان حرف زدن از یک‌سو و نوشتن یک موضوع با زبان دوم از سوی دیگر، دو مبحث متفاوت هستند.
اینجاست که اهمیت و تأثیر مترجم آموزش‌دیده برای رعایت اصول ترجمه کتاب که از آن به‌عنوان هنر ترجمه نام‌برده می‌شود، به‌خوبی خودش را نشان می‌دهد.
پایان‌بخش
ترجمه کتاب را می‌توان آفرینش دوباره نسخه اصلی کتاب دانست؛ برای مردمی متفاوت با زبان و فرهنگی متمایز. زمانی که مترجم با اصول ترجمه کتاب به‌خوبی آشنا باشد، این آفرینش به‌مراتب دل‌چسب‌تر و اثرگذارتر خواهد بود.
با وجود مترجمین بزرگی همچون روانشاد محمد قاضی، خانم لیلی گلستان، مرحوم نجف دریابندری، مرحوم احمد شاملو و شاهرخ مسکوب که چنان باذوق، حرفه‌ای و متعهدانه در حوزه ترجمه قلم‌زده‌اند، این جمله خانم مژده دقیقی از دیگر مترجمین بنام کشور به‌خوبی معنا پیدا می‌کند:
«روح ترجمه بسیاری از چیزها را به مترجم می‌دهد و درنتیجه معیارهای او در طول کار عوض می‌شود و زبانش روزبه‌روز و کار به کار پخته‌تر می‌شود».
منابع:
https://medium.com/@userparsis/7-important-tips-in-translating-and-publishing-professional-articles-cf155c2e0379
https://medium.com/@userparsis/how-professional-translation-helps-business-growth-c4974fabf628
https://medium.com/@userparsis/important-challenges-in-book-translation-4e37decdd303
من می‌نویسم. در کنار سفر، مهربانی، آشپزی و سکوت، از این هنر، برای معنا دادن به زندگی ام بهره می‌برم.
سلام
من میخوام مجموعه هری پاتر را بخرم. میشه به من بگویید بهترین ترجمه اش کدام است؟
سلام زهرای نازنین 🙂
چه خواننده باسلیقه ای!
مجموعه هری پاتر رو از انتشارات تندیس و با ترجمه سرکار خانم ویدا اسلامیه خریداری کن. بیشترین شهرت ایشون به خاطر ترجمه این مجموعه ست.
تجربه خوبی داشته باشی.
سلام خانم صادقی
ممنون
مجموعه هری پاتر را عمویم برایم عیدی خرید.
باتشکر از شما