تفکر تاملی و قضاوت نفس ، همسفری مطمئن در مسیر موفقیت

آیا تا به حال خود را قضاوت کرده اید؟ سعی داشته اید با نگرشی صحیح رفتار ، کردار و حتی پندارتان را مورد بازبینی قرار دهید؟ تفکر تاملی به ما کمک می کند که خود را مانند شخص دیگری از بیرون مشاهده کنیم. برخی از رفتار های ما اگر توسط اشخاص دیگر انجام شود آنها را سرزنش میکنیم. اما چرا خودمان یک راهنما و یک سرزنشگر خوب برای خودمان نباشیم؟ لذا بهره مندی از تفکر تاملی ما را در این مسیر یاری خواهد داد.

تفکر همراه هر لحظه ما است

فکر کردن ابزاری است که از طریق آن می توانیم در این دنیا زندگی کنیم. ما در طول زندگی تصمیم های گوناگونی میگیریم که تمام آن ها بر گرفته از تفکر و تامل ما است.فکر کردن هیچگاه از ما جدا نمی شود ، حتی زمانی که خواب هستیم هم مغز ما فعال است و در حال آنالیز اطلاعات گوناگون می باشد. لذا بهتر است نسبت به افکار خود توجه ویژه ای داشته باشیم ، چرا که آن ها تاثیر کاملا مستقیمی بر کیفیت زندگی ما می گذارند.

اگر بتوانیم تفکر خود را ابزاری برای پیشرفت شخصی و اجتماعی خود قرار دهیم حتما به موفقیت خواهیم رسید. اما اگر برده تفکر خود شویم و اجازه ندهیم ذهنمان منعطف باشد ، شکست تجربه اجتناب نا پذیری برای ما خواهد بود. تفکر تاملی به ما کمک می کند تا از این اسارت خارج شده و مسیر درست را بیابیم.

هدف از تفکر چیست؟

تفکر را می توان مانند ماشینی دانست که اطلاعات به آن وارد می شود و رفتار و سایر فعالیت ها از آن خارج می شود. در واقع می توان اطلاعات را به عنوان ورودی این ماشین در نظر بگیریم. سپس از طریق فکر کردن آنالیز های گوناگونی روی این اطلاعات صورت می گیرد. این آنالیز ها بر گرفته از پیش زمینه های ذهنی و عقاید گذشته است. و در نهایت خروجی آن گفتار ، رفتار و اعمال ما است.

در واقع می توان گفت هدف اصلی تفکر نیست بلکه نتایجی است که این تفکر حاصل می شود.پس برای آن که بتوانیم اطلاعات را به خروجی های مطلوبی تبدیل کنیم لازم است که به وضعیت تفکر خود پرداخته و آن را بهینه سازیم.   تفکر تاملی را می توان یک ماشین هوشمند برای ارزیابی اطلاعات و رفتار های گذشته دانست. در ادامه به صورت متمرکز در ارتباط با تفکر تاملی  صحبت خواهیم کرد.

ماهیت تفکر تاملی

آیا تا به حال پیش آمده است که بعد از انجام رفتار یا گفت و گویی ، عملکرد خود را ارزیابی کنید؟ ممکن است از زدن حرفی یا انجام کاری پشیمان شده و در صدد جبران اشتباه خود بر آیید. تفکر تاملی در واقع به این صورت است که ما مانند یک فرد خارجی رفتار ، گفتار و حتی پندار خود را مورد ارزیابی قرار می دهیم. به عبارتی می توان گفت تفکر تاملی ارزیابی مداوم و دقیق اطلاعات و دانش و همچنین نتایج بر آمده از آن است.

 

زیر مجموعه های تفکر تاملی

جک مزیرو یکی از افراد تاثیر گذار در پژوهش های مرتبط با تفکر تاملی است که یک چارچوب موثر و مستدل در این زمینه تهیه کرده است. در دیدگاه مزیرو مرز مشخصی میان افعال تاملی و غیر تاملی وجود دارد. او برخی از کارها مانند رانندگی کردن و قدم زدن را در دسته کارهای غیر تاملی قرار داده است.

حتما برای شما هم پیش آمده که وقتی در حال رانندگی هستید ذهنتان به موارد دیگری بپردازد و در نهایت مشاهده کنید که به مقصد رسیده اید بدون آن که در ارتباط با فعل رانندگی کردن تامل و تفکر کرده باشید. اما در افعال تاملی در واقع روندی از یادگیری تا انجام فعل وجود دارد که در مسیر آن نیازمند به کارگیری ذهن و تامل خواهیم بود‌.

مزیرو چهار زیر مجموعه متفاوت را برای تفکر تاملی در نظر گرفته است که به شرح زیر می باشند:

۱.افعال طبیعی : این اعمال به میزان کمی از هوشیاری نیازمند هستند و معمولا به صورت خودکار انجام می شوند.

۲.فهمیدن : در روند فهمیدن دانش از طریق طرحواره ها و دیدگاه های معنی دار به فرد منتقل شده و فرد سعی میکند مفاهیم را درک کند.

۳.تامل : یک پله بالاتر از فهمیدن ، تامل است. در تامل همواره ذهن فعال است و سعی می کند بهترین دیدگاه ها را بررسی و انتخاب کند.

۴.تامل انتقادی : اگر بخواهیم به سطحی بالاتر از تفکر تاملی برسیم ، انتقاد را با آن ترکیب می کنیم. از طریق تامل انتقادی همواره مسائل مورد ارزیابی دقیق قرار می گیرند و مدام چرا های گوناگون در ذهن شکل میگیرند.

بیشتر بخوانید: آیا با راه های مطرح کردن انتقاد سازنده آشنا هستید؟

ویژگی های تفکر تاملی

برای شناخت دقیق تر تفکر تاملی می توانیم برخی از ویژگی های آن را برشماریم. این ویژگی ها به ما کمک خواهند کرد تا به درک بهتری از این تفکر رسیده و بتوانیم آن را در زندگی خود به کار بریم.

۱. نگاه انتقادی به گفتار ، رفتار و افکار شخصی :

انتقاد به این معنا نیست که تنها نکات منفی و اشتباهات را ببینیم بلکه به این مفهوم است که همه چیز را منطقی ارزیابی کنیم. تصور کنیم در حال قضاوت فرد دیگری هستیم. خوبی ها و بدی ها را به همان میزان که هستند بشناسیم نه بیشتر و یا کمتر.

۲.زمانی برای بازیابی تجربه های گذشته :

تجربه های گذشته و پیشامد هایی که بر اثر افعال ما به وجود آمده است می تواند ما را در قضاوت یاری کند. مثلا اگر قبلا رفتار مشابهی انجام داده ایم و شخصی از دست ما ناراحت شده یا اتفاق نا خوشایند دیگری افتاده است می توانیم این تجربه را الگو قرار داده و خود را نقد کنیم.

۳.قضاوت باید کاملا منصفانه باشد :

زمانی که تلاش می کنیم خودمان را نقد کنیم باید در نظر بگیریم که هیچ توجیهی برای رفتار خود نیاوریم. همچنین نباید دیگران را محکوم کرده و آن ها را سرزنش کنیم. بلکه باید به دور از خودخواهی و غرور با نگاهی بیرونی مسئله را مورد ارزیابی قرار دهیم. تنها در این صورت است که می توانیم بینش صحیحی نسبت به مسئله بیابیم.

 

ابزارهای تفکر تاملی

تفکر تاملی فرصتی است برای این که دریابیم آیا میان رفتار و گفتار ما با عقاید و ارزش هایمان تناقضی وجود دارد یا خیر. معمولا وقتی ما رفتاری انجام می دهیم که صحیح نیست ، در ذات وجود خود میدانیم این رفتار اشتباه بوده است ؛ اما سعی داریم با توجیهات بیهوده خودمان را قانع کنیم که ارزشی را زیر پا نگذاشته ایم.

مثلا دروغ می گوییم و در حالی که می دانیم این کار یک رفتار اشتباه است مدام دلیل می تراشیم که کار خود را توجیه کنیم . از چراغ قرمز عبور می کنیم و عجله داشتن را بهانه می کنیم. در محل کار مسئولیتی را به انجام نمیرسانیم و حجیم بودن کارهای دیگر را دست آویزی برای فرار از مسئولیت قرار می دهیم. همه این مثال ها و مثال های بزرگ تر زیادی که اکثر ما در زندگی خود تجربه کرده ایم تنها زیر ذره بین تفکر تاملی به چشم می آیند.

یکی از ابزار هایی که از آن می توان برای تقویت تفکر تاملی بهره جست استفاده از تجربیات پیشین است.

تجربیات گذشته :

همه ما در هر سنی که باشیم تجربیات ریز و درشت بسیاری داریم که قطعا بهترین معلم ما در زندگی پیش رویمان هستند. استفاده از این تجربیات می تواند هوش هیجانی ما را افزایش دهد ، به ما کمک کند به احساساتمان مسلط باشیم ، اطرافیانمان را بشناسیم و رفتار صحیح با آن ها را بدانیم و همچنین تمام این ها در نهایت به ما کمک می کنند تا با واکاوی افکار ، گفتار و رفتارمان بهترین مسیر را پیش روی خود قرار دهیم.

شک و تردید :

در تفکر تاملی شک کردن کاملا مجاز است. شما به همه چیز شک می کنید. البته این تردید باید کاملا آگاهانه باشد. تردیدی خودخواسته که به شما کمک می کند دید منطقی تری نسبت به تمام مسائل فردی و اجتماعی بیابید. انسان موجودی هوشمند و متفکر آفریده شده است که در برابر این تفکر مسئول است و باید در راستای بهبود زندگی سالم از آن بهره بجوید. لذا با ایجاد حس تردید نسبت به مسائل ممکن است به دستاورد هایی برسیم که مسیر زندگی ما را بهبود بخشد و ما را از جهل و گمراهی خارج سازد.

کلام آخر

برای ما انسان ها مواجه شدن با خودمان کار آسانی نیست. برای همین هم تفکر تاملی معمولا کار دشواری است و طرفداران چندانی ندارد . چرا که ما در خلال تفکر تاملی خودمان را آن گونه که هستیم میبینیم نه آن گونه که همیشه در آرمان هایمان می پنداشته ایم.

از آنجایی که ما انسان ها معمولا حق به جانب بوده و همه چیز را تنها از دیدگاه خود میبینیم معمولا تمایلی به این رو در رویی نداریم و ترجیح می دهیم از خودمان فرار کنیم. وقتی مشاهده می کنیم که رفتارمان با ارزش ها و عقایدمان در تناقض است دچار یک پارادوکس می شویم. باید روحیه و شخصیت بسیار قوی داشته باشیم که بتوانیم این پارادوکس را درک کرده و در جهت تضعیف آن برآییم. به کار گیری تفکر تاملی ما در انجام این کار یاری خواهد داد.