فهرست مطالب
برای ترک عادت بد کودکان بهتر است در ابتدا با این واقعیت سخت روبه‌رو شویم که عادات بد با هر سروشکلی در دوران کودکی خودشان را نشان می‌دهند که بسیاری از آنها نیاز به تلاش بیشتری برای کنار گذاشته شدن دارند.
از مکیدن انگشت بگیر و ناخن جویدن تا عادت به دروغ‌گویی، دعوا و قلدری و اعتیاد به گوشی همراه، همه و همه نیاز به گفت‌وگو با کارشناس کودک و نوجوان دارند تا پدر و مادر در کنار فرد متخصصی راه‌حل و رفتار نتیجه‌بخشی برای ترک عادت بد کودکان پیدا کنند.
توجه داشته باشید که همه این عادات بد حتی می‌تواند کودک شما را در هر سنی که باشد کلافه کند. با توجه به همه رفتارها و تلاش‌های نتیجه‌بخش در این مسیر، نباید فراموش کرد که خود کودک هم در ضمیر ناخودآگاه خود به دنبال راهی برای حل مشکل است.
بسیاری از روانشناسان کودک معتقدند که برای ترک عادت بد کودک نیاز به تلاشی بلندمدت است و با پیگیری و مداومت صبورانه، تقویت رفتارهای خوب و مفید و پشتیبانی بی‌قیدوشرط، نتیجه حاصل خواهد شد.
قصد دارم در ادامه به قسمتی از عادات بد کودکان بپردازم و بخوانیم که چطور می‌شود این عادات بد را تا مرحله حذف شدن، کنترل کرد.
خردسالی ( زیر سه سال)
خردسالی برابر است با پافشاری عجیب‌وغریب و گاهی غیرمنطقی؛ پس پدر و مادر خیلی از مواقع به نفع او کوتاه می‌آیند. در نظر داشته باشید دراین‌بین، پافشاری‌هایی هست که منطقی به نظر نمی‌آید و کودک شما باید رفتار عاقلانه و درست را از شما بیاموزد تا احساساتش در مورد مسائل، شکل منطقی و درستی بگیرد.
رفتار و جمله معروف در این سن «خودم میتونم!» است که نشان‌دهنده یادگیری حس استقلال در اوست. کارشناسان کودک بر این باور هستند که باید اجازه مکاشفه و فهمیدن، تا زمانی که خطری برای او نداشته باشد، به کودک داده شود. دقیقاً در دورانی که پدر و مادر، حسابی دور و بر کودک می‌چرخند و حواسشان به رفتارهای اوست تا مبادا اتفاقی بیفتد.
از طرف دیگر، یک واژه دو حرفی معروف دیگر هم وجود دارد که تقریباً تمام خردسالان روی کره زمین آن را می‌شنوند «نه!». بهتر است در استفاده از این کلمه مراقب باشید تا اثرات تکرار آن روی دلبندتان کمتر باشد.
« میشه خودم یه کاسه سوپ بریزم؟»
« نه! داغه. میریزه روی تن و بدنت»
« میشه پیشی رو ببرم تو حیاط بگردونم؟»
« نه! حیاط گلی و خیسه. پیشی بهت چنگول هم میزنه»
میشه؟…نه!…میشه؟…نه!…
با همیشه گفتن «نه» درواقع فرصت «نه گفتن» واقعی و منطقی را از خودتان در مواقعی که باید به کودک نه بگویید می‌گیرید. این مقدمه را چیدم تا بدانید برای ترک عادت بد کودکان حتماً نیاز است این «نه گفتن» ها کنترل و مدیریت شود.
او عادت به مکیدن انگشت دارد
متخصصین امور کودک معتقدند که این عادت یک مکانیزم رفتاری رویارویی با مشکل تا یافتن راه‌حل و جایگزین است. درواقع یک رفتار پوشش‌دهنده به‌حساب می‌آید تا مشکل نمود ظاهری نداشته باشد.
رفتار نتیجه‌بخش چیست؟
گام اول برای ترک عادت بد کودکان این است که ببینید چه زمانی این کار را انجام می‌دهد و چه اتفاقی می‌افتد؟
- در زمان خستگی کودک
- زمان ناراحتی کودک
- زمان خواب کودک
حالا یک گفت‌وگوی صمیمانه با او داشته باشید. این اطمینان باید به او داده شود که هرزمان که بخواهد این کار را کنار بگذارد، تمام‌قد کنارش هستید و کمکش می‌کنید.
یک پیشنهاد دیگر هم تنظیم ساعت مشخص در روز برای انجام ندادن این عادت است. بهتر است ساعت طولانی در نظر نگیرید و اجازه دهید شانس انجام ندادن به‌تدریج بیشتر شود.
رفتارهای تشویقی به ازای هر بار انجام ندادن می‌تواند به‌صورت جملات مثبت یا اضافه کردن یک ستاره رنگی به جدول « تو میتونی» باشد. فراموش نکنید تشویق‌ها و ستاره‌های شگفت‌انگیز را دیربه‌دیر تقدیم دلبندتان نکنید. به‌محض موفقیت او، قدم تشویقی بعدی را سریع بردارید.
او عادت دارد بینی‌اش را دستمالی کند
چرا دست توی بینی‌اش می‌کند؟
- نگرانی خاصی دارد.
- خسته و کلافه است.
- عصبی است.
رفتار نتیجه‌بخش چیست؟
بهترین رفتار این است که دست کودک را به مسیر دیگری هدایت کنید. کوچولوی بدعادت خود را وارد یک بازی بامزه کنید تا دستش درگیر شود یا خیلی صمیمی بگویید « عزیزم بزن قدش!» تا دستش را بالا بیاورد.
توجه داشته باشید تمام مدت اقدام برای ترک عادت بد کودکان، نباید طوری رفتار کنید که متوجه تلاشتان برای ممانعت از انجام عادت بد شود.
هرچه صمیمی‌تر باشید می‌توانید حتی مکالمه دوستانه‌ای برای تقویت تفکر منطقی کودک هم در این مورد داشته باشید که دست توی بینی کردن کار قشنگی نیست و نباید فراموش کند بینی خوشگلش ممکن است با این کار زخمی و آلوده شود. همچنین ممکن است دیگران هم آلوده یا مریض شوند.
او عادت ندارد دست‌هایش را بشوید
این رفتار تنها با آموزش و انجام مداوم از سوی پدر و مادر در ذهن کودک نهادینه می‌شود. شما می‌توانید در کنار رعایت هرروز و به‌موقع شست و شوی دست‌هایتان از فیلم‌های آموزشی آنلاین برای آموزش استفاده کنید.
رفتار نتیجه‌بخش چیست؟
خردسالان عاشق قصه و از آن مهم‌تر تصویر هستند. اگر خلاق هستید و ذوق کافی برای ساخت عروسک دارید و از طرفی ترک عادت بد کودکان برایتان اهمیت دارد، می‌توانید عروسک‌هایی به شکل میکروب درست کنید و در زمان بازی با آنها، میکروب‌های سخن‌گویی داشته باشید که در مورد خطرات شسته نشدن دستها حرف‌های مهمی می‌زنند.
زیاد پیچیده‌اش نکنید و این ترفند را کاملاً دوستانه و حتی با موسیقی و بامزه بازی همراه کنید. هرچه این تصویر بیشتر برای او تکرار شود، بیشتر تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
ترفند ستاره‌های طلایی وقتی فراموش نمی‌کند دست‌هایش را بشوید هم عالی است! جدول تشویقی « تو میتونی!» کودک، باید مرتب و مثبت با ستاره‌ها پر شود.
پیش دبستانی ( بین ۳- ۵ سال)
با بزرگ‌تر شدن، احتمال بازگشت عادت بد در کودکان وجود دارد. در این مسیر دشوار، اینکه فراموش نکنید آنها به‌شدت تحت تأثیر رفتارهای تشویقی و قدردانی شما بابت انجام ندادن رفتارهای نادرست هستند بسیار اهمیت دارد.
زمان برای تنبیه به‌موقع او هست، پس نگران نباشید. این نکته را به خاطر بسپارید که تنبیه قرار نیست همیشه راهگشا باشد درحالی‌که آموزش انتظارات خود به کودک و تشویق او، یک رفتار انگیزشی برای ترک عادت بد کودکان است.
بهتر است خیلی شلوغش نکنیم و فکر نکنیم چون ما آدم‌بزرگ هستیم پس دیگر عادت بدی نداریم! دوست عزیز! ما وقتی لباس والدین را بر تن می‌کنیم تنها هدفمان می‌تواند « نمونه بودن» فرزندمان باشد؛ خواه به ضرب تنبیه و شماتت باشد خواه با تمجید و تشویق.
پس همان‌طور که عادات بد خودمان را می‌شناسیم و نیاز به تمرین و تشویق برای کنار گذاشتن آنها داریم، یقیناً باید از کودک دلبندمان هم همین انتظار را داشته باشیم. در کنار رفتارهای نتیجه‌بخش تشویقی، جایگزین کردن رفتار درست را نباید فراموش کرد.
او ناخنش را می‌جود
خردسال شما حالا یک کودک دوست‌داشتنی است که ناخنش را می‌جود. متخصصین رفتارشناسی و روانشناسی کودک موافق این حقیقت هستند که جویدن ناخن عادتی نه از روی خستگی و بی‌حوصلگی بلکه این رفتار خود-آسیب زننده ناشی از نگرانی است.
رفتار نتیجه‌بخش چیست؟
ابتدا در پی پاسخ به این پرسش باشید که « چرا او عصبی و نگران است؟» حتی باید عوارض پزشکی مثل زخم‌های پوستی یا ناخن‌های آسیب‌دیده‌ای که باعث جویدن ناخن می‌شوند را در نظر گرفت.
این چند راهکار را برای ترک عادت بد کودکان می‌توانید انجام دهید:
- مشغول کردن دست‌های فرزندتان به بهانه کمک در کارهای خانه
- کمی کرم یا مایع تلخ‌مزه به ناخن‌ها بزنید.
- اسباب‌بازی دندانی در اختیار او بگذارید.
- شن جادویی یا خمیربازی به او هدیه بدهید.
◄ همچنان که نباید از «دلیل» عصبی بودن او غافل شوید.
درصورتی‌که جویدن ناخن یک رفتار نگران‌کننده شده است می‌توانید از سنگ‌های جادویی یا توپ‌های کم کننده استرس استفاده کنید. با فشار دادن توپ یا سنگ در دستها او دیگر توجهی به جویدن ناخن‌هایش نخواهد کرد.
اهل غرولند کردن است
بزرگ و کوچک ندارد! همه گله گذاری می‌کنند. نگران‌کننده آنجاست که فرزند شما برای هر مسئله بی‌اهمیتی هم غرولند کند. آنچه مهم است بررسی محیط پرورش فرزند شماست؛ او در چه فضایی حضور دارد که باعث غرغر کردنش می‌شود؟
رفتار نتیجه‌بخش چیست؟
دقت کنید که چه زمانی او بیشتر غرغر می‌کند و ببینید دقیقاً شبیه چه رفتاری است. با دقت به این موضوع می‌توانید رفتارهای خاصی را که می‌توانید روی تغییر آنها کارکنید بشناسید و در نظر بگیرید که جایگزین مناسب برای ترک عادت بد کودکان چه رفتار یا جملاتی خواهد بود.
برخورد شما با کودک غرغرو باید طوری باشد که او نتواند واکنشی را که منتظرش است دریافت کند یعنی « توجه و برآوردن خواسته».
با این جمله شروع کنید:
« پدرام وقتی این‌جوری زیر لب و یواشکی حرف می‌زنی من نمی‌فهمم چی داری میگی. بیا بشینیم دوتایی حرف بزنیم تا من درست متوجه اونی که تو دلته بشم. باشه؟»
« شیوا بلند حرف نزن! آروم تر تا بفهمم حرفاتو»
◄ شک نکنید با دعوت او به گفت‌وگو یا آرام حرف زدن، کودک شما هم می‌داند باید درست رفتار کند.
یک روش جالب و مؤثر دیگر این است که به موارد مثبتی که در دلیل غرغر کردن او پیدا می‌کنید اشاره‌کنید. مثلاً از دیر شدن وقت ناهار شکایت می‌کند، از او بخواهید تا دوتایی چند آواز بامزه را که می‌تواند ناهار را زودتر آماده کند بخوانید.
به سبزیجات لب نمی‌زند
بله! این‌یکی دیگر دارد تبدیل به یک کابوس کوتاه‌مدت می‌شود. ولی این را هم بدانید که کابوس نمی‌ماند و کنترل آن، ممکن است. فراموش نکنید هرچه سن کودک برای خوردن سبزیجات پایین‌تر باشد، تمایل و علاقه او به این نوع خوراک عمیق‌تر و ادامه‌دارتر خواهد بود.
رفتار نتیجه بخش چیست؟
می‌توانید با پخت سبزیجات به شکل‌های مختلف مثل ماشین و گربه و درخت توجهش را جلب کنید.
در ادامه این نبرد خوش‌فرجام، برایش تعریف کنید که « وقتی بابابزرگ مثل تو کوچولو بود، مامانش بهش هویج و کلم بروکلی خوشمزه می‌داد و الان به همین خاطر قوی و سالمه».
از مطالعه مقاله ۱۰ جمله ای که هیچ وقت والدین خوب به کودک شان نمی گویند! هم غافل نشوید.
سخن پایانی
همه ما فرزند یا بستگان کم سن و سالی داریم که گرفتار عادات بدی هستند. شاید در ابتدا به تأثیر این عادات بد در روان و تربیت آنها توجه نکنیم؛ ولی بی‌اعتنایی تعمدی و نادیده گرفتن اثرات آنها در بلندمدت، قطعاً آسیب‌های نگران‌کننده‌ای به سلامت جسم و روح آنها خواهد زد.
در مسیر ترک عادت بد کودکان، حتماً از راهنمایی‌های کارشناس کودک بهره‌مند شوید. کارشناس، با توجه به آنچه برای او تعریف می‌کنید، راهکار(های) مناسبی در اختیارتان می‌گذارد.
من می‌نویسم. در کنار سفر، مهربانی، آشپزی و سکوت، از این هنر، برای معنا دادن به زندگی ام بهره می‌برم.
