فهرست مطالب
بی‌شک می‌توان کتاب دوقرن سکوت نوشته عبدالحسین زرین‌کوب را یکی از پرحاشیه‌ترین کتابهای تاریخ ایران دانست. علت این مساله، دست گذاشتن روی موضوع حساس تقابل ایران و اعراب در صدر اسلام است. اما زرین‌کوب در کتاب دوقرن سکوت، درباره چه مسائلی صحبت کرده‌است؟ چه موضع‌گیری خاصی داشته‌است که این کتاب را تبدیل به کتابی معروف و پرحاشیه نموده است؟
درباره کتاب دوقرت سکوت
کتاب دوقرن سکوت، به بررسی تاریخ دو قرن ابتدایی ایران پس از اسلام می‌پردازد. زرین کوب، ابتدا نوشته‌های خود را در مورد تاریخ این دوقرن به صورت پاورقی در ماهنامه مهرگان به چاپ می‌رساند. اما در ۱۳۳۰، این نوشته‌ها را به صورت کتاب به تالیف رساند و دوقرن سکوت وارد بازار کتاب شد. او در بخش ابتدایی کتاب، از اعراب دوره جاهلیت صحبت کرده است. او به ویژگی‌های اعراب و حس آنها نسبت به دربار ایران پرداخته است.[su_highlight background=”#d991e3″ color=”#000000″ class=””]به رخ کشیدن شکوه و عظمت دربار ایران درمقابل اعراب، مهمترین ویژگی قسمت‌های ابتدایی کتاب است.[/su_highlight]
البته دکتر زرین‌کوب، از ویژگی‌های دربار ساسانیان و علت اصلی فروپاشی پادشاهی ساسانی صحبت کرده است. در کتاب دوقرن سکوت، اضمحلال پادشاهی پرقدرت ساسانی، با کلیدواژه فساد حکومت توصیف می‌شود. عاملی مهم که ایران را آماده اشغال اعراب کرد. نارضایتی عامه مردم از مالیات‌های سنگین، فساد گسترده در طبقه اشراف و روحانیت، مردم ایران را پذیرای حکومتی جدید و دینی جدید ساخته بود.
زرین‌کوب در بخش‌های بعدی، به بررسی جنگ‌هایی که منجر به اشغال ایران شدند، پرداخت. شرح جنگ‌ها و آنچه که در طول این جنگ‌ها بر ایران و ایرانی گذشت، مهمترین ویژگی بخش‌های بعدی کتاب است. او اشغال ایران و دوقرن حکمرانی خلفای عرب بر ایران را دوقرن سکوت می‌نامد. دوقرنی که ایرانیان، صبر و سکوت را چاره کار خود دانستند و بر تمام رنجی که بر آنها رفته بود، صبر کردند.
اما در بخش‌های پایانی کتاب، از نغمه‌های نوید بخش سخن می‌گوید. او از زمزمه‌های قیامی که در ایران شنیده می‌شود تا انتقام را از خلفای عرب بگیرند حرف می‌زند و به تفصیل از جزییات این قیام‌ها صحبت می‌کند و کتاب به اتمام می‌رسد.
چرا کتاب دوقرن پرحاشیه شد؟
تاریخ پرفراز و نشیب ایران، شاهد جنگ‌ها و دوره‌های اشغال زیادی بوده است. سلوکیان، اعراب، مغول‌ها، ترک‌های عثمانی، افغان‌ها، ازبک‌ها از مهمترین دولت‌هایی بودند که در نزاعی دائمی با ایرانیان، به ایران حمله کرده‌اند یا خاک کشورمان را به تصرف موقت درآورده‌اند. یکی از مهمترین جنگ‌هایی که بر ایران بیش از اندازه تاثیر گذاشت و تاریخ ایران را به دو بخش تقسیم کرد، جنگ اعراب با ایرانیان است.
تاریخ‌شناسان بسیاری از این دوره نوشته‌اند. اما به علت درگیری دو مساله مهم در این برهه تاریخی، معمولا نمی‌توان بدون جانبداری و تعصب از این دوره نوشت.[su_highlight background=”#d991e3″ color=”#000000″ class=””]مساله اول، ناسیوالیسم ایرانی و مساله دوم، مذهب است.[/su_highlight]
کتاب دوقرن سکوت هم از این مساله مبرا نیست. عبدالحسین زرین‌کوب در نسخه اول منتشر شده کتاب دوقرن سکوت، دستخوش احساسات ناسیونالیستی خود شده است. او پس از آنکه نسخه اولیه کتابش در ۱۳۳۰، به سرعت نایاب شد، اجازه چاپ مجدد کتاب را به ناشر نداد. او اظهار کرد که در این کتاب، به علت غلیان شور جوانی، مطالب را پیش داورانه نوشته است و قصد دارد که برای نسخه‌های بعدی، کتاب را اصلاح کند.
او پس از انتشار نسخه دوم کتاب، در پیش مقدمه اینطور می‌نویسد: «در تجدید نظری که در این کتاب، برای چاپ تازه‌ای کردم، ترتیب و شیوه کتاب اول را بر هم زدم و کاری دیگر پیش گرفتم. از آنچه سخن شناسان و خرده‌گیران، در باب چاپ سابق گفته بودند، هر چه را وارد دیدم به منت پذیرفتم و در آن نظر کردم. در جایی که سخن از حقیقت جویی است چه ضرورت دارد که من بیهوده از آنچه سابق به خطا پنداشته‌ام دفاع کنم و عبث لجاج و عناد ناروا ورزم؟
از این رو، در این فرصتی که برای تجدید نظر پیش آمد، قلم برداشتم و در کتاب خویش بر هر چه مشکوک و تاریک و نادرست بود،خط بطلان کشیدم. بسیاری از این موارد مشکوک و تاریک جاهایی بود که من در آن روزگار گذشته، نمی‌دانم از خامی یا تعصب،نتوانسته بودم به عیب و گناه و شکست ایران به درست اعتراف کنم.»
نظرات زیادی در مورد کتاب دوقرن سکوت وجود دارد. بسیاری این کتاب را اثری جانبدارانه می‌دانند و آن را چندان علم و مستدل نمی‌بینند.
[su_note note_color=”#a631a8″ radius=”10″ class=””]
حتی با وجود اصلاحاتی که بر این کتاب زده شده، همچنان کتاب دوقرن سکوت، کتابی پرحاشیه و پر حرف و حدیث است. نظر شما چیست؟
توصیه میکنم اگر این کتاب را نخوانده‌اید، اما به تاریخ علاقه‌مند هستید، این کتاب را بخوانید. خوشحال می‌شویم اگر این کتاب را خوانده‌اید، نظرتان را با ما در میان بگذارید.
[/su_note]
قسمتهایی از کتاب دوقرن سکوت
[su_highlight background=”#d991e3″ color=”#000000″ class=””]شک نیست که در هجوم تازیان، بسیاری از کتاب‌ها و کتابخانه‌های ایران دستخوش آسیب فنا گشته است.[/su_highlight]این دعوی را از تاریخ‌ها می‌توان حجت آورد و قرائن بسیار نیز از خارج آن را تأیید می‌کند. با این همه بعضی از اهل تحقیق در این باب تردید دارند و این تردید چه لازم است؟! برای عرب که جز قرآن هیچ سخن را قدر نمی‌دانست کتاب‌هایی که از آنِ مجوس بود و البته نزد وی دست‌کم مایه‌ی ضلال بود چه فایده داشت که به حفظ آنها عنایت کند؟
در آیین مسلمانان آن روزگار آشنایی به خط و کتابت بسیار نادر بود و پیداست که چنین قومی تا چه حد می‌توانست به کتاب و کتابخانه علاقه داشته باشد. تمام قراین و شواهد نشان می‌دهد که عرب از کتاب‌هایی نظیر آنچه امروز از ادب پهلوی باقی مانده است، فایده‌ای نمی‌برده. در این صورت جای شک نیست که در آن‌گونه کتاب‌ها به دیده حرمت و تکریم نمی‌دیده است.
ما در ذهن برای شما به معرفی کتاب هایی نظیر بیشعوری، کیمیای سعادت، کتاب کیمیاگر و…… نیز پرداخته ایم.
