بیش فعالی چیست؟ علت، علائم و روش درمان آن چگونه است؟

بسیاری از مردم وقتی به اختلال بیش فعالی فکر می‌کنند، کودکی خارج از کنترل را در حال حرکت دائمی ‌‌تصور می‌کنند که از دیوارها بالا می‌پرد و همه محیط اطراف را به هم می‌زند. اما واقعیت بسیار پیچیده‌تر است.

برخی از کودکان مبتلا به بیش فعالی واقعا پر سروصدا هستند، در حالی که برخی دیگر ساکت می‌نشینند و حواس‌شان به کیلومترها دورتر است. برخی تمرکز بیش از حد روی یک کار دارند و برخی دیگر در انتقال تمرکز خود به کار دیگری مشکل دارند.

درمقابل برخی دیگر از کودکان فقط کمی ‌‌بی‌توجه هستند، اما بیش از حد تکانشی رفتار می‌کنند.

علائم و نشانه‌هایی که کودک مبتلا به اختلال کمبود توجه دارد به این بستگی دارد که کدام نوع بیش فعالی در او غالب است.

بیش فعالی معمولاً در حدود سن ۷ سالگی یعنی زمانی که کودکان آموزش رسمی ‌خود را آغاز می‌کنند، تشخیص داده می‌شود.

تشخیص زود هنگام بیش فعالی و شروع درمان می‌تواند به کودک کمک نماید بهتر علائم خود را مدیریت نماید. به همین جهت در ادامه علائم بیش فعالی در کودکان را بررسی خواهیم نمود.

۱۲ نشانه بیش فعالی در کودکان

تشخیص بیش فعالی و نوع آن در کودک فقط توسط یک متخصص پزشکی آموزش دیده پس از آزمایش کامل ممکن است. اما در ادامه ۱۲ نشانه را بررسی می‌کنیم که بهتر است والدین پس از مشاهده آن‌ها در کودک‌شان جهت آزمایش بیش فعالی اقدام نمایند.

۱. ناتوانی در تمرکز

یکی از علائم اولیه ADHD، ناتوانی فرد در تمرکز است. اگر کودکی حتی زمانی که مستقیماً با او صحبت می‌شود، نمی‌تواند تمرکز کند می‌تواند نشانه‌ای از بیش فعالی باشد.

برای آشنایی با راه‌های افزایش تمرکز در کودکان مقاله زیر را مطالعه نمایید.

‎

۲.بی‌حوصلگی

همه کودکان گه گاه کمبود صبر را نشان می‌دهند، اما اگر کودکی به طور مداوم در طول انجام وظایف کلاسی یا هنگام شرکت در فعالیت‌های گروهی با سایر کودکان نمی‌تواند برای نوبت خود صبر کند، می‌تواند نشان دهد که کودک دارای بیش فعالی است.

بی‌حوصلگی همچنین می‌تواند منجر به این شود که آن‌ها خارج از نوبت عمل کنند یا زمانی که نباید صحبت کنند.

۳.رفتار متمرکز بر خود

اگر کودکی الگوی رفتاری متمرکز بر خود و عدم شناخت نیازهای دیگران را از خود نشان دهد، ممکن است ADHD مقصر این رفتار باشد. رفتار متمرکز بر خود تا حدودی یکی از علائم والدین بیش فعال نیز هست.

۴. طغیان‌های عاطفی

کودکی که از بیش فعالی رنج می‌برد ممکن است برای پنهان نگه داشتن احساسات خود تلاش کند. اما مشکل داشتن در مدیریت احساسات خود را از طریق طغیان عاطفی یا عصبانیت نشان می‌دهد.

۵. مشکل ثابت ماندن

همان‌طور که گفته شد یکی از علائم غالب بیش فعالی تکانشی، مشکل در نشستن است. بی‌قراری و چالش در نشستن دو نشانه اصلی است که کودکان مبتلا به بیش فعالی از خود نشان می‌دهند. اگر کودکی در مواقعی که انتظار می‌رود ثابت بماند، نمی‌تواند بی‌حرکت بنشیند، می‌تواند نشانه‌ای از ADHD باشد.

۶. مشکلات در بازی بی سروصدا

این علامت ارتباط نزدیکی با علامت بالا دارد. هنگامی‌که کودک در حین بازی یا در حین فعالیت‌های اوقات فراغت است، بی‌قرار می‌شود و تکان می‌خورد و  معمولاً سر و صدا ایجاد می‌کند. مثلا با ضربه زدن مداد روی میز ، تکان دادن پای خود ، یا زمزمه کردن در شرایط نامناسب.

 

۷. کارهای ناتمام

کودکان مبتلا به ADHD به چیزهای مختلفی علاقه نشان می‌دهند. در حالی که داشتن علایق متنوع یک ویژگی مثبت است، اما می‌تواند پایان رساندن یک کار را برای کودک دشوار کند.

کودکی که الگوی شکست در انجام کارهایی مانند کارهای خانه، تکالیف یا بازی‌ها را نشان می‌دهد، ممکن است به دلیل بیش فعالی باشد. زیرا ADHD باعث می‌شود ذهن و تمرکز او به سمت چیزهای مختلف سرگردان شود.

۸. قطع کردن صحبت دیگران

کودک بیش فعال مستعد قطع صحبت‌های والدین، خواهر و برادر، همکلاسی‌ها و معلمان خود است و این می‌تواند باعث ایجاد تعارض در روابط آن‌ها شود.

۹. تکرار اشتباهات

بچه‌ها مرتکب اشتباه می‌شوند. با این حال، اگر کودکی مرتکب الگویی از اشتباهات می‌شود که نشان دهنده عدم پیروی از دستورالعمل‌ها است و اشتباهاتش به دلیل بی‌توجهی رخ می‌دهند، احتمالا نشان دهنده بیش فعالی است.

۱۰. اجتناب از وظایف چالش برانگیز

گاهی اوقات کودکانی که از ADHD رنج می‌برند، با اجتناب از وظایف سخت و استرس‌زای ذهنی، با اختلال خود کنار می‌آیند.

۱۱. خیال‌بافی

همه ما گاهی اوقات رویاپردازی می‌کنیم. به خصوص اگر مشغول به انجام کار یا فعالیتی باشیم که به آن بی‌علاقه باشیم یا حوصله آن را نداشته باشیم. اما الگوی گم شدن در فکر و خیال‌پردازی می‌تواند نشان دهنده این باشد که کودک از بیش فعالی رنج می‌برد.

۱۲. فراموش‌کاری

فراموشی نشانه رفتار بی‌توجه است و می‌تواند نشان‌دهنده بیش فعالی باشد. کودکان مبتلا به ADHD ممکن است به طور معمول انجام  تکالیف و یا سایر کارها را فراموش کنند. علاوه بر این، ممکن است فراموش کنند که اشیاء خاصی را در کجا قرار داده‌اند.

بیش فعالی در دختران و تفاوت آن با پسران

دختران کمتر از پسران تحت تشخیص و درمان ADHD قرار می‌گیرند. تا حدی که برخی افراد به اشتباه معتقدند که این عارضه فقط در پسران رخ می‌دهد.

علائم بیش فعالی می‌تواند در دختران متفاوت به نظر برسد، به گونه‌ای که تشخیص این اختلال را سخت‌تر می‌کند. پسران بیشتر علائم بیرونی و بیش فعالی تکانشی را از خود نشان می‌دهند در حالی که دختران بیشتر علائم بیش فعالی نوع بی‌توجه را از خود نشان می‌دهند.

 

به همین جهت ممکن است دختران مبتلا به ADHD به اندازه پسرهای بیش فعال، تکانشی یا مخل در کلاس به نظر نرسند. با این حال، آن‌ها بی‌سروصدا با اضطراب، فراموشی، بی‌نظمی ‌‌و عدم تمرکز خود دست و پنجه نرم کنند.

همچنین دختران مبتلا به ADHD همچنین ممکن است از راهبردهای مقابله‌ای بهتری برای جبران مشکلات خود استفاده کنند، مانند تلاش بیشتر برای انجام تکالیف مدرسه.

به همین جهت بسیاری از دختران مبتلا به بیش فعالی تا اواخر عمر تشخیص رسمی‌ ADHD  را دریافت نمی‌کنند و  احتمالاً مجبور هستند عواقب زندگی با یک اختلال ناشناخته و درمان نشده را تحمل کنند.

این پیامدها می‌تواند شامل مشکلات در مدرسه و روابط و همچنین اعتماد به نفس پایین یا حتی افسردگی باشد.

در مورد بیش فعالی در دختران لازم است به این نکته توجه داشته باشید که تغییرات هورمونی، مانند تغییراتی که به دلیل قاعدگی، بارداری یا یائسگی رخ می‌دهد، نیز می‌تواند باعث افزایش یا بدتر شدن علائم ADHD شود.

بیش فعالی در نوجوانان

همان‌طور که کودکان مبتلا به ADHD بزرگ‌تر می‌شوند، علائمی ‌که تجربه می‌کنند ممکن است تغییر کند. در برخی موارد، علائم خاصی که در دوران کودکی دیده می‌شوند ممکن است در نوجوانی کمتر مشکل‌ساز شوند، در حالی که با توجه به تغییر مسئولیت‌ها و افزایش سن علائم جدیدی خود را نشان می‌دهند.

هنگامی‌که کودکان به سنین نوجوانی خود می‌رسند، برخی از علائم بیش فعالی و تکانشی ممکن است کاهش یابد.

از سوی دیگر، علائم بی‌توجهی به احتمال زیاد در بزرگسالی باقی می‌ماند. اما بسیاری از بزرگسالان مبتلا به ADHD راه‌هایی برای مدیریت و کاهش این علائم نیز پیدا می‌کنند.

آیا کودک من بیش فعال است؟

احتمالا این سوال برایتان پیش آمده است که آیا این رفتار کودک‌تان طبیعی است یا مبتلا به بیش فعالی می‌باشد؟

واقعیت این است که اکثر کودکان سالم ممکن است در یک زمان بی‌توجه، بیش فعال یا تکانشی رفتار کنند.

برای کودکان پیش دبستانی معمول است که دامنه توجه کوتاهی داشته باشند و نتوانند برای مدت طولانی به یک فعالیت پای‌بند باشند. حتی در کودکان بزرگ‌تر و نوجوانان نیز دامنه توجه اغلب به میزان علاقه بستگی دارد.

همچنین کودکان خردسال به طور طبیعی پرانرژی هستند. علاوه بر این، برخی از کودکان به طور طبیعی سطح فعالیت بالاتری نسبت به سایرین دارند.

به همین جهت هرگز نباید کودکان را فقط به این دلیل که با دوستان یا خواهر و برادر خود متفاوت هستند در زمره مبتلایان به بیش فعالی طبقه بندی کنید.

تمایز بین ADHD و “رفتار طبیعی کودک” می‌تواند دشوار باشد. اگر فقط چند علامت را مشاهده کردید، یا علائم فقط در برخی شرایط ظاهر شدند، احتمالاً بیش فعالی نیست.

به عنوان مثال کودکانی که در مدرسه مشکل دارند اما در خانه یا با دوستان‌شان به خوبی کنار می‌آیند، احتمالاً با چیزی غیر از بیش فعالی دست و پنجه نرم می‌کنند.

از سوی دیگر، اگر کودک تعدادی از علائم و نشانه‌های ADHD را نشان می‌دهد و این علائم در همه موقعیت‌ها وجود دارند – در خانه، مدرسه و در بازی – باید بررسی دقیق‌تری بر روی‌اش انجام دهید.

روند تشخیص بیش فعالی در کودکان

اگر نگران هستید که کودک شما علائم ‏ADHD‏ را نشان می‌دهد، به پزشک اطفال یا پزشک ‏خانواده خود مراجعه کنید.‏

از آن‌جایی که هیچ آزمایش روانی یا آزمایش خونی برای تشخیص بیش فعالی وجود ندارد. پزشکان سوال می‌پرسند و گوش می‌دهند. آن‌ها می‌دانند که به دنبال چه نشانه‌هایی باشند.

پزشک اغلب سوالاتی می‌پرسد تا در مورد الگوهای رفتاری فرد بیشتر بداند. آن‌ها ممکن است با خود کودک، اعضای خانواده و هر مراقب دیگری مانند معلمان صحبت کنند.

علائم بیش فعالی می‌تواند با علائم سایر بیماری‌ها هم‌پوشانی داشته باشد. به همین جهت قبل از تشخیص دقیق بیش فعالی، مهم است که به یک متخصص سلامت روان مراجعه کنید تا احتمالات زیر را بررسی کند و مطمئن شوید علائم را نمی‌توان با یک اختلال روانی دیگر توضیح داد:

• اختلالات یادگیری یا مشکلات خواندن، نوشتن، مهارت‌های حرکتی یا زبان.
• رویدادهای مهم زندگی یا تجربیات آسیب‌زا، مانند مرگ یکی از عزیزان، قلدری دیگران یا طلاق والدین.
• اختلالات روانی از جمله اضطراب، افسردگی یا اختلال دوقطبی.
• اختلالات رفتاری مانند اختلال دلبستگی واکنشی و اختلال نافرمانی مقابله‌ای.
• شرایط پزشکی، از جمله مشکلات تیروئید، شرایط عصبی، صرع و اختلالات خواب و مشکلات شنوایی یا بینایی.

تصمیم‌گیری در مورد اینکه آیا کودک مبتلا به بیش فعالی است یا خیر، فرآیندی چندین مرحله‌ای است و ممکن است زمان‌بر باشد. زیرا به ارزیابی نتایج از چندین منبع مختلف، از جمله تست‌های فیزیکی، عصبی ‏و روانی نیاز دارد. ‏

در مرحله بعد باید نوع بیش فعالی و شدت بیماری، از خفیف تا متوسط تا شدید مشخص شود تا بر اساس آن روش درمانی تعیین شود.

برای آشنایی بیشتر با روش‌های درمان بیش فعالی، بخش درمان این مقاله را مطالعه نمایید.