مفهوم عزت نفس و چند راهکار عملی برای افزایش آن

فرهنگ لغت عزت نفس یا حرمت نفس (Self-Esteem) را اینگونه تعریف می‌کند: «اعتماد به نفس یا توانایی خویش.» به عبارت ساده‌تر، عزت نفس به معنای حالتی است که نسبت به ارزش شخصی خود احساس می‌کنید.

از طرف دیگر، اعتماد به نفس بیشتر به احساس شما درباره توانایی‌های‌تان مربوط می‌شود و از موقعیتی به موقعیت دیگر متفاوت خواهد بود. شما می‌توانید از عزت نفس بالایی برخوردار باشید (در کل نسبت به خود احساس خوبی دارید)‌‌‌ اما گاهی اوقات نسبت به یک موقعیت یا رویداد خاص (به عنوان مثال سخنرانی در جمع) اعتماد به نفس پایینی خواهید داشت.

همچنین، شاید در یک کار (ورزش کردن) اعتماد به نفس بالایی پیدا کرد‌ه‌ا‌ید اما در کل عزت به نفس پایینی دارید. احساس قوی و محکم عزت نفس از اعماق درونی ایجاد می‌شود؛ از اعتقاد به اهمیت، ارزش و لیاقت!

انواع حرمت نفس عبارتند از:

۱- عزت نفس بیش از حد

افرادی که دارای عزت نفس بیش از حد هستند، فکر می‌کنند که  از دیگران بهتر می‌باشند و هیچ شکی در دست کم گرفتن دیگران ندارند. این یک حرمت نفس بسیار منفی است زیرا آن‌ها را از برقراری روابط دوستانه و سالم باز می‌دارد.

رقابت آن‌ها همیشه وجود دارد و آن‌ها همیشه می‌خواهند در رده‌های بالاتری قرار بگیرند. برای این افراد، خوشبختی در دستیابی به موفقیت یافت می‌شود‌‌‌ اما واقعیت این است که آن‌ها با این نگرش، به خوشبختی نمی‌رسند.

مشخصه افرادی که دارای عزت نفس بیش از حدی هستند، ناتوانی در گوش دادن به دیگران و انتقاد از خود است. آن‌ها قادر به اصلاح خطاهای خود نیستند و به همین ترتیب دائماً دیگران را سرزنش می‌کنند.

لاوه بر این، آن‌ها تمایل دارند که دیگران را دست کم بگیرند و رفتارهای خصمانه‌ای نسبت به آن‌ها انجام دهند. برقراری روابط سالم با دیگران برای این افراد بسیار دشوار است. آن‌ها همیشه دیگران را رقیبان خود می‌دانند.

۲- عزت نفس بالا

افرادی که دارای این نوع عزت نفس هستند، خود را می‌پذیرند و برای خود ارزش قائل هستند. این یک عزت نفسی است که مثبت شناخته می‌شود زیرا باعث شده که فرد از زندگی خود راضی باشد.

آیا این به این معنی است که هیچ مانع یا دیواری برای مقیاس زدن وجود نخواهد داشت؟ کاملاً نه‌‌‌ اما اعتماد به نفس به خود و شهامت برای مقابله با هر مشکلی که پیش بیاید، همه چیز را بسیار آسان‌تر می‌کند.

اعتقاد به خود، ویژگی افرادی است که این نوع عزت نفس را دارند. با این حال، این باعث غرور آن‌ها نمی‌شود و همچنین آن‌ها احساس بهتری نسبت به دیگران ندارند. فقط امنیت لازم برای جلوگیری از اجازه دادن به شرایط منفی و رویدادها باعث برهم زدن تعادل آن‌ها خواهد شد.

اما حتی در میان کسانی که از عزت نفس بالایی برخوردار هستند نیز افرادی وجود دارند که واقعاً خارج از تعادل خود قرار می‌گیرند. به عبارت دیگر، آنها قادر به حفظ مداوم این عزت نفس بالا نیستند.

ویژگی این افراد که تسلیم ناامنی می‌شوند چیست؟ نگرش تهاجمی، منفعلانه یا منفی برای پذیرش دیدگاه‌های دیگران! این امر به ویژه در زمینه‌های رقابتی هنگامی اتفاق می‌افتد که عدم امنیت آن‌ها به چیزی تبدیل شود که مطلقا قادر به مواجهه با آن نیستند.

۳- عزت نفس پایین

افرادی که از حرمت نفس پایینی برخوردار هستند، در مقابل افرادی که عزت نفس بالایی دارند، قرار خواهند گرفت. آن‌ها برای خود ارزشی قائل نیستند، به امکانات خود اعتماد ندارند و ناامنی که ممکن است احساس کنند را تقریباً در هر موقعیتی منتقل می‌کنند.

ترس از شکست چیزی است که آن‌ها را عذاب می‌دهد و افراد با اعتماد به نفس پایین را عقب نگه می‌دارد. آن‌ها الگوی افراد ناراضی هستند. افرادی که دارای عزت نفس پایینی هستند، لحظات خوبی دارند و همه چیز برای آن‌ها درست پیش می‌رود‌‌‌.

اما وقتی اوضاع بد شود، عزت نفس آن‌ها خیلی زود پایین می‌آید. آن‌ها افراد حساسی هستند که به راحتی تحت تأثیر قرار می‌گیرند و تمایل دارند نظر خود را نشان دهند‌‌‌ اما بدون اینکه از آن دفاع کنند.

مشکل آن‌ها بلاتکلیفی است! آن‌ها حرمت نفس بسیار کمی دارند، خودشان را دست کم می‌گیرند و چنان ترس بزرگی از بهم ریختن دارند که دائماً باور می‌کنند که متناسب با شرایط نیستند.

به خاطر داشته باشید که فرار از عزت نفس بیش از حد یا پایین دشوار است‌‌‌ اما اگر شما در زمره افرادی هستید که عزت نفس بالایی دارند، حتی اگر گه گاهی تسلیم بی‌ثباتی شوید، بازهم شما خیلی نزدیک‌تر به رسیدن به خوشبختی و رضایت از زندگی هستید؛ این مهم باعث می‌شود احساس شادی کنید.

حرمت نفس اصطلاحی است که برای توصیف سنجش میزان ارزشمندی شخص از خود استفاده می‌شود. این نحوه تفکر، توصیف خود و مجموعه اعتقاداتی است که در رابطه با توانایی‌ها و لیاقت‌های خود دارید.

جای تعجب نیست که افراد مبتلا به افسردگی، اضطراب و خشم از حرمت نفس ضعیفی برخوردار هستند. این یک مسئله ژنتیکی نیست که شما به ارث ببرید بلکه یک مجموعه باورهای آموخته شده است. اهمیت عزت نفس در این است که بر نحوۀ رفتار و تفسیر دنیای اطراف ما تأثیر می‌گذارد.

عزت نفس بر نحوه تفکر، احساس و تصمیم گیری شما در موضوعاتی که به شما مربوط می‌شوند، تأثیر می‌گذارد. این امر بر انتخاب شرکا و روابط سالم، شغلی که از آن لذت می‌برید یا حتی احساس آرامش روزانه تان تأثیر می‌گذارد. این امر بر نحوه رفتار والدین بر فرزندان و پیام‌هایی که برای آن‌ها ارسال می‌کنید تأثیر دارد.

در زیر لیستی از ویژگی‌های افراد با عزت نفس بالا و پایین آورده شده‌‌اند.

افراد با عزت نفس مثبت بالا

• اعتقاد به مجموعه‌‌‌ای از ارزش‌ها و اصول کاملاً محکمی که بتوانید در مقابل مخالفت با آن‌ها از خود دفاع یا ادعا کنید.
• توانایی انتخاب و اعتماد به قضاوت خود را داشته باشید و در صورت عدم رضایت کسی، در مورد انتخاب احساس گناه نکنید.
• زندگی نکردن در گذشته یا آینده و عدم نگرانی در مورد اینکه چه می‌شود. زندگی به طور کامل در زمان حال.
• اعتقاد به توانایی خود برای حل مشکلات، سازگاری با شکست‌ها و درخواست کمک.
• شرکت در بسیاری از فعالیت‌ها و سرگرمی‌ها و لذت بردن از آن‌ها.
• باور داشتن به این که ارزشمند هستید و دیگران از گذراندن وقت با شما لذت می‌برند.
• مقاومت در برابر دستکاری توسط دیگران.
• حساس بودن به احساسات و نیازهای دیگران.
• بدون در نظر گرفتن تفاوت در امور مالی و موفقیت شخصی، خود را شایسته خود و برابر با دیگران بدانید.

افراد با عزت نفس پایین

• انتقاد شدید از خود، تمایل به ایجاد یک حالت معمول از عدم رضایت از خود. اغراق در‌‌اندازه اشتباهات یا رفتارها که قادر به رسیدن به خود آمرزشی نیستید.
• حساسیت بیش از حد، انتقاد منجر به احساس حمله.
• بلاتکلیفی مزمن به دلیل ترس از اشتباه.
• اراده بیش از حد برای جلب رضایت از ترس عدم دلخوری شخصی.
• کمال گرایی که منجر به سرخوردگی مداوم و یا عدم موفقیت در هنگام دستیابی به کمال نمی‌شود.
• خصومت یا تحریک پذیری که حتی به خاطر موارد جزئی نیز به راحتی عصبانی می‌شوند.
• احساس بی اهمیت بودن.
• منفی عمومی در مورد زندگی و اغلب ناتوانی در لذت بردن.

با توجه به این خصوصیات، به راحتی می‌توان مشترکاتی که بین افسردگی، اضطراب و عزت نفس پایین را مشاهده کرد. به چالش کشیدن خود، تغییر تمرکز و یادگیری برخی مهارت‌های بهتر تفکر می‌توانند تقریباً بلافاصله حرمت نفس را تقویت کنند.

ایجاد و بهبود عزت نفس بسیار مهم است. وقتی یاد بگیریم خود را دوست داشته باشیم، برای یک زندگی بهتر تلاش می‌کنیم، یک رابطه شادتر، یک زندگی بهتر یا بهبودی از اعتیاد!

اما تغییر احساسات ریشه‌دار در مورد خودمان کار ساده‌‌‌ای نیست و اغلب متخصصان برای رسیدن به دلایل اساسی افکار منفی ما در مورد خود، نوعی از روش درمانی (معمولاً درمان رفتاری شناختی) را توصیه می‌کنند.

پس کلید اصلی به چالش کشیدن و تنظیم این افکار منفی به افکار مثبت‌تر است. یادگیری ارزش و مراقبت از ذهن و بدن خود از طریق یک سبک زندگی سالم نیز مهم می‌باشد.

رژیم غذایی مناسب، ورزش و مراقبه می‌توانند اولین قدم در بهبود اعتماد به نفس جسمی و عاطفی باشند. تعامل کامل با کسانی که دوستشان داریم مهم است.

احساس دوست داشتن و حمایت شدن (و توانایی ارائه عشق و حمایت در اِزای آن) راهی فوق العاده برای شروع افزایش عزت نفس می‌باشد. اگر هیچ دوست یا خانواده مستقیمی ندارید، پیوستن به یک گروه پشتیبانی یا حتی داوطلب شدن را در نظر بگیرید. کمک به دیگران راهی عالی برای کمک به خودتان است.

حرمت نفس پایین می‌تواند منجر به مسائل قابل توجه جسمی و روانی از جمله اضطراب، افسردگی، اختلالات خوردن و اعتیاد شود.

در حقیقت، تحقیقات نشان می‌دهند نوجوانانی که از عزت نفس پایینی رنج می‌برند، بزرگ‌تر شده‌‌اند و مشکلات جسمی و روحی بیشتری را تجربه می‌کنند، نرخ بیشتری در محکومیت‌های کیفری، درآمد کمتر و چالش‌های بیکاری طولانی مدتی نیز دارند.

احساس عزت نفس قوی به شما کمک می‌کند تا سلامتی و رفاه بیشتری داشته باشید، روابط بهتری را تجربه کنید و از شادی، رضایت و موفقیت بالاتری برخوردار شوید. یک مطالعه دیگر، حتی سطح بالاتری از حرمت نفس را با پتانسیل درآمد بالاتر همبستگی داده است.

افراد با عزت نفس پایین می‌توانند خود را غیرمفید، بی‌کفایت و حتی دوست نداشتنی ببینند. این همان چیزی است که چالش‌های حرمت نفس را بسیار با مشکل روبرو می‌کند.

کسانی که دارای عزت نفس پایینی هستند، ممکن است از نظر اجتماعی گوشه گیر یا ساکت، منفی، ناامن، بلاتکلیف، ناراضی یا حتی عصبانی به نظر برسند. آن‌ها به احتمال زیاد خود را در روابط ناسالمی می‌بینند، ترس از شکست دارند و نگران آنچه دیگران درباره‌شان فکر می‌کنند، هستند.

کسانی که از عزت نفس بالایی برخوردار هستند، در بیشتر اوقات احساس قوی بودن ارزش شخصی، احساس اعتماد به نفس و پذیرش می‌کنند.

آن‌ها تمایل دارند خود را در روابط سالمی پیدا کنند (و روابط بد را از بین ببرند)، از خود مراقبت کنند و در صورت مواجهه با عقب نشینی‌ها، موانع و شکست‌ها مقاومت بیشتری دارند. به طور کلی، آن‌ها تمایل دارند بیشتر برای آنچه که به آن اعتقاد دارند، ایستادگی کنند و از بیان عقاید خود نمی‌ترسند.